Loading AI tools
W tradycyjnej typologii szkolnej wyróżnia się dwa typy narracji: pierwszoosobową (narracja utrzymana w gramatycznej pierwszej osobie liczby pojedynczej) i trzecioosobową (narracja utrzymana w gramatycznej trzeciej osobie liczby pojedynczej). W zależności od zakresu wiedzy narratora o świecie przedstawionym (szczególnie zaś o świecie wewnętrznym bohaterów oraz o wydarzeniach niedostępnych ich wiedzy) można mówić o narratorze wszechwiedzącym lub narratorze o ograniczonych kompetencjach poznawczych. Szczególnym typem narracji narratora o ograniczonych kompetencjach poznawczych jest tzw. narracja z bohaterem prowadzącym, w której kompetencje, wiedza i punkt widzenia narratora każdorazowo pokrywają się z wiedzą, świadomością i punktem widzenia któregoś z bohaterów.
Koncepcję swą Franz Stanzel po raz pierwszy sformułował w 1955 roku[1], następnie rozwinął ją i uściślił w kolejnych książkach[2][3].
Stanzel wyróżnia trzy podstawowe sytuacje narracyjne: pierwszoosobową (niem. Ich-Erzählsituation), auktorialną (niem. auktoriale Erzählung) i personalną (niem. personale Erzählung).
W sytuacji pierwszoosobowej narrator jest postacią należącą do świata przedstawionego i uczestniczącą w akcji.
Narrator auktorialny jest mniej skonkretyzowany niż pierwszoosobowy, ale nadal możemy mówić o jego obecności jako osoby – daje znać o swoim istnieniu przez rozmaite wtręty i komentarze do przedstawianej fabuły. Narrator auktorialny nie uczestniczy jednak w akcji, istnieje jak gdyby na innej płaszczyźnie egzystencji – poza przestrzenią lub czasem akcji. Ponieważ w tym przypadku narrator jest nadal skonkretyzowany jako osoba, jego kompetencje poznawcze są na ogół ograniczone (wie tylko tyle, ile zdołał się dowiedzieć).
Narrator personalny nie jest już właściwie narratorem, a bezosobową instancją narracyjną. W przypadku tej sytuacji narracyjnej można powiedzieć, że fabuła opowiada się „sama” – „opowiadacz” nie ujawnia w żaden sposób swojego istnienia jako osoby poza samym aktem mówienia (pisania). Narrator „chowa się” za postacie. Może to oznaczać zarówno zyskanie nieograniczonych kompetencji poznawczych, jak i skrajne ich ograniczenie (np. narrator wie tylko to, co w danym momencie „widzi” bezosobowa kamera, z której punktu widzenia prowadzona jest narracja, albo narrator zbliża się wiedzą do któregoś z bohaterów).
Stanzel przedstawił swoją typologię graficznie jako podzielone na trzy części koło – poszczególne teksty mogą zajmować miejsce zarówno w środku danego typu, jak i przy samym brzegu. Przechodzenie pomiędzy kolejnymi typami ma zatem charakter ciągły – to jeden z najbardziej oryginalnych elementów w koncepcji Stanzla.
W polskich badaniach literackich narracja auktorialna jest często błędnie utożsamiana ze „szkolną” kategorią wszechwiedzącego narratora trzecioosobowego, a narracja personalna (również błędnie) – z kategorią narracji trzecioosobowej z bohaterem prowadzącym.
W koncepcji Bootha[4] na szczególną uwagę zasługują dwie innowacje terminologiczne. Po pierwsze, Booth wprowadza pojęcie autora wpisanego w dzieło (implied author, nazywany też czasem autorem domyślnym bądź implikowanym), który jest kimś innym zarówno niż narrator, jak i realny autor dzieła. Jest to ta na poły fikcyjna postać, której intencję wyczytujemy z całości tekstu. Po drugie, Booth wprowadza kategorię wiarygodności narratora[5].
- koncepcja Käte Hamburger[6], opozycyjna w stosunku do typologii Stanzla; krytykowana przez Haralda Weinricha[7]
- typologia Gérarda Genette'a[8][9]
- typologia Kazimierza Bartoszyńskiego – wyłożona nie wprost w pracach dotyczących czasu w epice[10].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
