Tykwa pospolita

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek pochodzi z Afryki, z Zimbabwe, ale rozprzestrzenił się szeroko na obszarach o klimacie tropikalnym, w tropikach jest też powszechnie uprawiany^[4]. Obecnie występuje nie tylko w Afryce, ale również w Azji i obydwu Amerykach. Do Ameryki owoce tykwy zawędrowały niesione przez prądy morskie, a jej nasiona nie tracą w morskiej wodzie zdolności kiełkowania przez wiele miesięcy. Być może przeniesienie tykwy do Ameryk nastąpiło jednak przez zasiedlających je ludzi. Ocenia się, że miało to miejsce ok. 10 tysięcy lat temu^[5].

Remove ads

Morfologia

Łodyga: Pędy rośliny dochodzą do 5 m długości, są grube, kruche, podłużnie bruzdowate i miękko owłosione. Na pędach występują podwójne wąsy czepne^[6].
Liście: Okrągławe lub nerkowate, o długości i szerokości do 40 cm, krótko i miękko owłosione. Brzegi drobno ząbkowane, niekiedy 3-7-klapowane, o zaokrąglonych płatach^[5].
Kwiaty: Rozdzielnopłciowe, korona lejkowata, biała, pomarszczona i owłosiona. Płatki korony kremowe lub jasnożółte, owalne, o długości do 45 mm^[5].
Owoce: Zdrewniałe jasnozielone jagody osiągające długość do 80 cm i szerokość do 20 cm. Są jajowate lub cylindryczne z przewężeniem w środku, lub mają kształt kolby. Za młodu są zielone i gęsto owłosione, dojrzałe stają się żółte lub brązowe i nagie. Miąższ zawiera liczne spłaszczone nasiona osadzone w gąbczastej masie. Po wysuszeniu owoc składa się z grubej skorupy i nasion, jego wnętrze jest puste. Nasiona są płaskie, mają długość 7-20 mm^[5].

Remove ads

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna, pnącze. Liście i pędy po roztarciu wydzielają charakterystyczny aromat, wydzielany przez dwa małe gruczoły występujące u nasady liści. Kwiaty otwierają się dopiero wieczorem i szybko więdną. Owoce mogą miesiącami dryfować po morzu, nie tracąc zdolności do kiełkowania^[5].

W Afryce tykwa pospolita rośnie głównie na glebie piaszczystej i na czerwonych glinach, na terenach płaskich i na umiarkowanych stokach, na skalistych grzbietach, na brzegach rzek oraz w suchych miejscach koryt rzecznych, na siedliskach ruderalnych, w pobliżu dróg, często w cieniu. Jest powszechna w nadrzecznych zaroślach, ale także w lasach i sawannach z takimi gatunkami roślin, jak: Acacia, Colophospermum mopane, Faidherbia albida i Phragmites. Można ją również znaleźć na polach uprawnych sorga i kukurydzy^[5].

Znaczenie

Jedna z najstarszych roślin uprawnych. Według M. Nowińskiego w Indiach i Afryce uprawiana była już 12 tys. lat temu^[7]. Znana była w Egipcie 3000 lat p.n.e.^[8].
Miąższ młodych owoców jest jadalny, spożywany jako warzywo^[9], wykorzystywany w postaci marynowanych pasków jako dodatek do sushi (kanpyo)^[10]. Niektóre okazy mają jednak miąższ gorzki – te uważane są za trujące^[5].
M. Zohary, jeden z badaczy roślin biblijnych uważa, że podana w Księdze Jozuego (15,37-38) nazwa miasta Dilan pochodzi od hebrajskiego słowa d^ela'aţ oznaczającego kalebasę^[7].
Skorupa dojrzałych owoców drewnieje i po wysuszeniu staje się nieprzepuszczalna dla płynów. Z wydrążonych dojrzałych owoców sporządza się naczynia do gospodarstwa domowego zwane kalebasami. Czasami na wewnętrznej stronie skorupy, przed jej stwardnięciem odciskano ozdobnymi formami wzorki, zdobiące później kalebasy^[7].
Z owoców tykwy wykonuje się do dzisiaj wiele rodzajów instrumentów muzycznych^[5].
Aż do roku 1980 w RPA uprawiano na plantacjach tykwy, z których sporządzano fajki, eksportowane za granicę. Były one szczególnie popularne w czasie II wojny burskiej^[5].
W medycynie ludowej liście, owoce i nasiona były w różnych krajach używane jako środek przeciwko robakom, środek przeczyszczający, a nawet jako lekarstwo na ból głowy^[5]
Na Nowej Gwinei wykonuje się z owoców koteki, zdobione osłony na penisa^[8].

Remove ads

Rozmieszczenie geograficzne

Morfologia

Biologia i ekologia

Znaczenie

Przypisy

Wikiwand - on