Turośl (wieś w województwie podlaskim)

Turośl – wieś kurpiowska^[5] w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie kolneńskim, siedziba gminy Turośl^[3][6].

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie podlaskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Turośl

wieś
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Turośli
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	kolneński
Gmina	Turośl
Liczba ludności (2021)	684[1]
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	18-525[2]
Tablice rejestracyjne	BKL
SIMC	0409440[3]
Położenie na mapie gminy Turośl Turośl
Położenie na mapie Polski Turośl
Położenie na mapie województwa podlaskiego Turośl
Położenie na mapie powiatu kolneńskiego Turośl
53°23′16″N 21°43′39″E[4]

Położenie

Turośl leży na historycznym Mazowszu, w dawnej ziemi łomżyńskiej^[7].

Podział administracyjny

Integralne części wsi Turośl^[3][6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0409456	Bączki	część wsi
0409462	Jesionki	część wsi
0409479	Pieklik	część wsi

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie łomżyńskim.

Środowisko naturalne

Turośl leży na skraju Puszczy Zielonej^[8][9].

Najważniejszym ciekiem wodnym jest Kanał Turośl, który wpływa do Pisy ok. 4 kilometry na południowy wschód^[8].

Historia

Osady na obrzeżu Puszczy Zielonej zaczęto zakładać około połowy XVII wieku. Wieś Turośl powstała pod koniec wieku XVIII na miejscu osady leśniczego zlokalizowanej nad rzeką Turoślanką^[9][5]. Przez dłuższy czas tereny dzisiejszej gminy były zastrzeżone do wyłącznej dyspozycji książąt mazowieckich (zagajone) - stąd pierwotna nazwa tej części puszczy brzmiała Zagajnica. Mieszkańcy tej miejscowości zajmowali się łowiectwem, pszczelarstwem, wytapianiem smoły, rudy darniowej i obróbką drewna. W okolicach kopano także bursztyn^[9].

W 1805 staraniem Michała Szaniawskiego wybudowano na wzgórzu kościół filialny, a okoliczni gospodarze zobowiązali się m.in. wybudować plebanię i utrzymywać duchownego^[5]. W 1819 Turośl liczyła 20 mieszkańców (w tym nadleśniczy, podleśny, komornik i kapelan), zaś w 1827 – 3 domostwa i 21 mieszkańców^[5]. Pod koniec XIX wieku w Turośli był nowy kościół parafialny, sąd gminny i urząd gminy oraz szkoła początkowa^[5].

Z biegiem lat miejscowość przekształciła się w osadę rolniczą.

W latach 1921–1939 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie kolneńskim (od 1932 w powiecie ostrołęckim), w gminie Turośl.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 77 osób, 75 było wyznania rzymskokatolickiego a 2 mojżeszowego. Jednocześnie wszyscy mieszkańcy zadeklarowali polską przynależność narodową. Było tu 14 budynków mieszkalnych^[10]. Podlegała pod Sąd Grodzki w Kolnie i Okręgowy w Łomży. Mieścił się tu urząd pocztowy^[11].

W 1924 roku, w związku z brutalną akcją ściągania zaległości podatkowych, ludność miejscowości przepędziła wójta, zniszczyła akta podatkowe i rozbroiła posterunek policji^[12].

W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość znalazła się pod okupacją i do stycznia 1945 była przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich^[13].

Demografia

• 1819 − 20^[5]
• 1827 − 21^[5]
• 1921 − 77^[10]
• 2019 − 660^[14]
• 2021 − 684^[1]

Polityka

Miejscowość jest siedzibą gminy Turośl^[1].

Transport

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 647, przy skrzyżowaniu z lokalnymi drogami^[8][9].

Niegdyś istniał przystanek kolejowy Turośl na zlikwidowanej wąskotorowej linii kolejowej Myszyniec – Kolno^[a].

Architektura

Rejestr Narodowego Instytutu Dziedzictwa wymienia dwa zabytki:

• drewniany kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, z 1870-1871^[8][b] lub 1873^[5], nr rej.: 83 z 5 lipca 1980^[15], odrestaurowany w latach 1946-1947^[9]
• drewniana kaplica cmentarna z 1811, wzniesiona przez nadleśniczego Michała Szaniawskiego, nr rej.: A-522 z 25 listopada 1994^[15][9]

Ponadto zabytkowy charakter mają:

• drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej z przełomu XIX i XX wieku^[8]
• wiatrak-koźlak z 3. ćw. XIX w., przeniesiony w 1983 z Radziszewa-Króli, siedziba Izby Regionalnej^[8]
• drewniana plebania z 1911^[9]
• cmentarne ogrodzenie z bramą z 4 ćw. XIX w.^[9]

W miejscowości zachowały się także drewniane chaty z pocz. XX wieku (nr 27 i nr 29) oraz z lat 20. XX wieku (nr 33, 34, 44)^[9], drewniany spichlerz z tego samego okresu^[9], a także sztuka ludowa Kurpiów^[9].

Oświata i nauka

W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego^[14].

Turystyka

Przez miejscowość przebiega czerwony szlak pieszy^[8][9].

Religia

W miejscowości znajduje się siedziba parafii św. Jana Chrzciciela. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Kolno.

Galeria

• 
  Gminny Ośrodek Kultury oraz Biblioteka Publiczna
• 
  Odrestaurowany drewniany wiatrak
• 
  Krzyż przy Gminnym Ośrodku Kultury
• 
  Dom w stylu kurpiowskim
• 
  Kaplica cmentarna

Uwagi

1. Oznaczony np. na mapie w karcie ewidencyjnej zabytkowej kaplicy
2. Rejestr NID błędnie podaje I połowę XIX wieku