Tryptyk Portinarich

Tryptyk Portinarich, Pokłon pasterzy (niderl. Portinari-altaar) – ołtarz Hugona van der Goesa, wykonany w technice olejnej na desce.

Tryptyk Portinarich

Portinari-altaar

Autor	Hugo van der Goes
Data powstania	ok. 1475
Medium	olej na desce
Wymiary	253 × 586 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	olej na desce
Lokalizacja	Galeria Uffizi

Fragment środkowego panelu przedstawiający pokłon pasterzy

Martwa natura

Charakterystyka

Tryptyk został zamówiony przez bankiera Medyceuszy Tommasa Portinariego dla kościoła szpitalnego San Egidio, położonego na terenie szpitala Santa Maria Nuova we Florencji. Dzieło namalowane zostało w Brugii ok. 1475 r., przetransportowane do Florencji w 1483 (?) i umieszczone w szpitalnym kościele, a w 1900 przeniesione do Galerii Uffizi. Szerokość centralnej sceny wynosi 304 cm, a szerokość każdego skrzydła – 141 cm^[1].

Opis

Zamknięty ołtarz przedstawia scenę Zwiastowania wykonaną w technice grisaille. W scenie głównej ołtarza widoczny jest placyk, pośrodku którego leży Dzieciątko Jezus. Nad nim pochyla się Matka Boska. Z lewej strony widać św. Józefa, a po prawej – grupę trzech pasterzy. Dookoła rozmieszczone są w rozmaitych pozach anioły. Na pierwszym planie zostały namalowane rozmaite kwiaty będące atrybutami Marii: lilie, irysy, orliki i goździki w wazonach i porozrzucane na ziemi fiołki.

Lewe skrzydło ołtarza przedstawia świętych Antoniego i Tomasza razem z donatorem – Tommasem Portinarim oraz jego synami (Antoniem i Pigellem). W tle umieszczona została scena przybycia Marii i Józefa do Betlejem. Prawe skrzydło przedstawia natomiast święte Małgorzatę (z księgą i krzyżem w ręku) i Marię Magdalenę (z naczyniem) oraz Marię Maddalenę Baroncelli, żonę Tommasa i jej córkę Margheritę Portinari^[2]. Za nimi rozciąga się rozległy krajobraz, poprzez który podróżują Trzej Królowie.

Nastrój sceny nie jest tak radosny, jak w innych dziełach o tej tematyce, tworzonych przez współczesnych Hugonowi van der Goesowi. Surowe i skupione twarze aniołów, bladość Marii, powaga na twarzy św. Józefa, a ponadto irysy będące symbolem boleści Marii – wszystko to przypomina o Zbawieniu, które ma się dokonać przez męczeńską śmierć.

Grupa pasterzy z prawej strony głównej sceny ilustruje trzy różne stany emocjonalne i fazy ruchu. Jeden z pasterzy dopiero dobiegł do stajenki. Zdyszany i zaniepokojony gwałtownie przechyla się, aby dojrzeć co się dzieje. Drugi, klękający, właśnie dostrzegł Dzieciątko, a na jego twarzy maluje się lekko bojaźliwa czułość. Trzeci, najstarszy z nich klęczy łagodnie się uśmiechając, pełen wzruszenia adoruje Dzieciątko.

Pośrodku centralnego panelu znajdują się symboliczne przedmioty. Snop zboża, ma symbolizować Ostatnia Wieczerzę i podzielenie chleba pomiędzy apostołami. Lilie stanowią tradycyjny symbol czystości i dziewictwa. W szklanym wazonie znajduje się siedem kwiatów orlika co ma symbolizować siedem trosk Dziewicy, czyli siedem chwil rozpaczy w życiu Maryi.

W tle rozgrywają się sceny nawiązujące do centralnego panelu: Święta Rodzina ucieka do Egiptu (po lewej stronie), Trzej Królowie udają się do stajenki (po prawej stronie) i scena z aniołem przekazującym dobrą nowinę pasterzom (po prawej stronie na centralnym panelu)^[3].

Przypisy

1. Virtual Uffizi – Hugo van der Goes – Portinari Triptych Picture (ang.).
2. Margaret L.M.L. Koster Margaret L.M.L., Hugo van der Goes and the procedures of art and salvation, London: Harvey Miller Publishers, 2008, s. 50, ISBN 978-1-905375-15-8, OCLC 864219161.
3. Patrick de Rynck Jak czytać malarstwo wyd. Universitas Kraków 2005 ISBN 83-242-0565-9.

Bibliografia

• Web Gallery of Art – Hugo van der Goes (ang.)
• Robert Genaille Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1975.
• Patrick de Rynck Jak czytać malarstwo wyd. Universitas Kraków 2005 ISBN 83-242-0565-9.

Kontrola autorytatywna (obraz):

• VIAF: 205792774
• GND: 4574498-1

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Portinari-Altarpiece