Tropikalne lasy zalewowe i bagienne

Tropikalne lasy zalewowe i bagienne – formacje leśne związane z obszarami zalewowymi i bagiennymi w strefie międzyzwrotnikowej. Bywają wyodrębniane jako jedna z pięciu głównych formacji leśnych lasów tropikalnych (np. w międzynarodowej klasyfikacji roślinności International Vegetation Classification, IVC^[1] i klasyfikacji siedlisk Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, IUCN)^[2] lub włączane są do szeroko ujmowanych wilgotnych lasów równikowych^[3]. Lasy te zajmują siedliska, które sezonowo lub przez cały czas są zalane lub silnie uwodnione^[1].

Las zalewowy (igapo) w Amazonii

Bagienny las z Mauritia flexuosa w Pantanalu

Warunki kształtowania się

Do formacji zaliczane są zróżnicowane lasy wykształcające się na glebach hydromorficznych z wyłączeniem namorzyn zalewanych przez wody słone, występujących na wybrzeżach oceanicznych i morskich oraz w estuariach^[1]. Występują na obszarach cechujących się znacznymi opadami, wysokimi średnimi temperaturami dziennymi bardzo nieznacznie zróżnicowanymi w skali roku^[1].

Podobnie jak w innych strefach klimatycznych, także tu główny podział tego typu lasów dotyczy tego, czy wody, które kształtują ich siedliska, znajdują się w ruchu, czy też stagnują, i od długotrwałości zalania. Lasy zalewane okresowo wodami płynącymi wolniej lub szybciej tworzą lasy nadrzeczne, podczas gdy w miejscach stałego lub długotrwałego zalegania wód stagnujących tworzą się lasy bagienne. W obrębie tej formacji znaczny udział mają lasy zalewowe, które mają charakter pośredni, a często woda w nich niemal stagnuje i od typowych lasów bagiennych różnią się one tylko tym, że okresowo wody te opadają^[4][5]. Lasy zalewowe i bagienne dzielone są ze względu na rodzaj wód na znajdujące się pod wpływem wód brachicznych (słonawych) i wód słodkich^[1].

• Tropikalne lasy bagienne^[4] (ang. peat swamp forests^[1]) – z powodu trwałego zabagnienia nie następuje w nich rozkład materii organicznej, co prowadzi do tworzenia się w nich torfu, którego pokłady nierzadko sięgają 20 m głębokości. Największe kompleksy takich lasów bagiennych z najgłębszymi pokładami torfów występują na wyspach Indonezji i zasilane są wodami brachicznymi na zapleczu lasów mangrowych. Często występują też w kompleksach z torfowiskami tropikalnymi porośniętymi roślinami zielnymi i palmami (za formacje leśne uznawane są te, w których pokrywa drzew stanowi ponad 10%). Warunki troficzne, a tym samym skład i osiągana wielkość drzew w tych lasach zależy od grubości warstwy torfu i dostępności znajdujących się pod nią gleb mineralnych bogatszych w substancje odżywcze^[1].
• Tropikalne lasy zalewowe^[4] (ang. floodplain forest, freshwater swamp forest^[1]) – lasy okresowo zalewane wodami wzbierających rzek i jezior^[4], dzielone są na lasy podlegające corocznie krótkotrwałym zalewom (krótszym niż miesiąc, ale też trwającym przynajmniej tydzień) i długotrwale zalewane (ponad miesiąc)^[1]. Podczas zalewów ich siedliska zasilane są przez nanosy organiczne i mineralne^[1], przy czym w przypadku tzw. „czarnych rzek” to praktycznie nie następuje (ich wody są kwaśne, ciemne, przejrzyste i skrajnie ubogie) – lasy zalewowe przy nich zajmują siedliska skrajnie ubogie^[5].

Wzdłuż rzek występują także lasy galeriowe (ang. gallery forest) – rodzaj lasów łęgowych kształtujących się bezpośrednio wzdłuż koryt rzecznych. Zwykle termin stosowany jest w odniesieniu do pasm lasów towarzyszących rzekom w obrębie formacji nieleśnych (np. sawanny)^[4], ale bywa też odnoszony do wąskich pasm lasu rozwijających się na wałach przykorytowych rzek w kompleksach lasów nizinnych^[5]. W przypadku wąskiego ujęcia terminu lasów galeriowych te rozwijające się przy rzekach wewnątrz kompleksów leśnych zwane są przykorytowymi^[4]. Lasy galeriowe są formacją azonalną, różniącą się od otaczających je formacji zonalnych. Są podobne do siebie w zakresie struktury i warunków, w jakich się kształtują, ale w różnych obszarach bardzo zróżnicowane florystycznie^[6].

Szata roślinna

Lasy zalewowe mają często fizjonomię i skład podobny do wilgotnych lasów nizinnych, od których poza okresowym zalewaniem różni je zwykle większy udział palm i lian^[1]. Drzewa tu rosnące dla wzmocnienia stabilności w grząskim podłożu często tworzą korzenie szkarpowe i przybyszowe korzenie podporowe. Dla ułatwienia wymiany gazowej tworzą pneumatofory, korzenie powietrzne, liczne przetchlinki, czasem rozdęte nasady pni. Ze względu na skład lasy te dzielone są na zdominowane przez drzewa liściaste i lasy z dominacją palm. Wysokość drzew jest bardzo zmienna i wynosi od kilku do 50 m^[1]. Na wysokość lasów wpływ ma żyzność siedliska – na obszarach bagiennych zasilanych wodami skrajnie ubogimi lasy z powodu ubóstwa pokarmowego z reguły są niskie^[5].

Ekoregiony WWF

Tropikalne lasy zalewowe i bagienne dominują w następujących ekoregionach wyróżnionych przez World Wide Fund for Nature (WWF) (lasy te występują jednak także w innych ekoregionach lasów tropikalnych oraz w ekoregionach z biomu mokradła z roślinnością zielną i zaroślową)^[7]:

w Azji i Australazji:

• IM0104 Borneańskie lasy bagienne (Borneo peat swamp forests)
• IM0107 Lasy zalewowe doliny Menamu (Chao Phraya freshwater swamp forests)
• IM0116 Lasy zalewowe doliny Irawadi (Irrawaddy freshwater swamp forests)
• IM0145 Lasy bagienne Półwyspu Malajskiego (Peninsular Malaysian peat swamp forests)
• IM0147 Lasy zalewowe delty Rzeki Czerwonej (Red River freshwater swamp forests)
• IM0153 Południowoborneańskie lasy zalewowe (Southwest Borneo freshwater swamp forests)
• IM0157 Sumatrzańskie lasy zalewowe (Sumatran freshwater swamp forests)
• IM0160 Sumatrzańskie lasy bagienne (Sumatran peat swamp forests)
• IM0162 Sundarbańskie lasy zalewowe (Sundarbans freshwater swamp forests)
• IM0164 Lasy zalewowe kotliny jeziora Tonle Sap (Tonle Sap freshwater swamp forests)
• IM0165 Lasy bagienne doliny Mekongu i jeziora Tonle Sap (Tonle Sap-Mekong peat swamp forests)
• AA0121 Południowo-nowo-gwinejskie lasy zalewowe (Southern New Guinea freshwater swamp forests)

w Afryce:

• AT0110 Wschodniokongijskie lasy bagienne (Eastern Congolian swamp forests)
• AT0122 Lasy bagienne delty Nigru (Niger Delta swamp forests)
• AT0129 Zachodniokongijskie lasy bagienne (Western Congolian swamp forests)

w Ameryce Południowej:

• NT0126 Lasy zalewowe Gurupy (Gurupa varzea)
• NT0128 Lasy zalewowe zachodniej Amazonii (Iquitos varzea)
• NT0138 Lasy zalewowe Marajó (Marajó varzea)
• NT0141 Lasy zalewowe doliny Środkowej Amazonki (Monte Alegre varzea)
• NT0147 Lasy bagienne delty Orinoko (Orinoco Delta swamp forests)
• NT0148 Bagienne lasy Centli (Pantanos de Centla)
• NT0149 Lasy zalewowe Paramaribo (Guianan freshwater swamp forests)
• NT0156 Lasy zalewowe doliny Purus (Purus varzea)