Traktat o naturze ludzkiej

Traktat o naturze ludzkiej (ang. Treatise of Human Nature, being an Attempt to introduce the Experimental method of Reasoning into Moral Subjects) jest fundamentalnym dziełem filozoficznym Davida Hume'a, opublikowanym w latach 1739 (część I-II) i 1740 (część III).

"Traktat o naturze ludzkiej" - strona tytułowa

Dzieło to pisał Hume podczas swojego pobytu we Francji i ukończył je mając zaledwie 30 lat. Z jego publikacją wiązał wiele nadziei: spodziewał się sławy, uznania w środowisku filozoficznym i posady uniwersyteckiej.

Książka spotkała się jednak z chłodnym przyjęciem, a Hume (by rozbudzić zainteresowanie) napisał nawet recenzję swojej książki podpisując ją fałszywym nazwiskiem^[1], co jednak nie zmieniło sytuacji.

Sławę i niezależność finansowa przyniosła mu dopiero publikacja monumentalnej Historii Anglii oraz licznych esejów na tematy historyczne, ekonomiczne i kulturalne^[2].

Istnieją dwie podstawowe tendencje w interpretacji znaczenia Traktatu, starsza, związana z jego interpretacją przez XIX wieczną filozofię akademicką, docenia rozmach tego dzieła i jego zdolność do zainspirowania wielu szkół filozoficznych. Uważa jednak, że Traktat jest pracą młodzieńczo niedojrzałą, emocjonalną, a nawet niespójną, o charakterze krytycznym i „niszczycielskim”, niezwiązaną zasadniczo z późniejszym, dojrzałym i pozytywnym piśmiennictwem Hume’a (Historią Anglii, eseistyką i dwoma Badaniami). Stanowisko to niekiedy bywa łagodzone uwagą, że prawdopodobnie Traktat został przed publikacją przez samego autora ocenzurowany i usunięto z niego te fragmenty, które miały stanowić podstawę wyrazistego, spójnego a także naturalistycznego modelu ludzkiej natury.

W drugiej, późniejszej tendencji dominuje twierdzenie, że Traktat jest dziełem spójnym, przedstawiającym systematycznie wyłożoną koncepcję natury ludzkiej, i jako taki jest fundamentem późniejszej twórczości Hume’a stanowiącym klucz dla jej zrozumienia^[3].

Hume w Traktacie prezentuje swoje filozoficzne i psychologiczne poglądy w sposób systematyczny. Za wzorem Hobbesa stosuje skonstruowaną z inspiracji Galileusza i Kartezjusza „metodę geometryczną” polegająca na przechodzeniu przy pomocy wnioskowania logicznego od kwestii prostych do bardziej złożonych.

W tym wypadku jego refleksja przechodzi od szczegółowych problemów psychiki jednostki do spraw ogólnych: ludzkiej wiedzy i jej ograniczeń. Następnie omówione są problemy moralności i etyki by wreszcie przejść do najważniejszych zjawisk kulturowych: religii i państwa.

Hume wyjaśnia najpierw to, jak budowa ciała warunkuje ludzkie postrzeganie rzeczywistości, następnie wskazuje na zależność między postrzeganiem rzeczywistości przez człowieka a jego działaniami (na tym polega empiryzm Traktatu). Później Hume ukazuje społeczeństwo jako efekt ludzkich działań, by wreszcie omówić państwo i religię jako najpoważniejsze czynniki scalające społeczeństwa^[4].

Konsekwencja w przechodzeniu od problemów prostych do złożonych wskazuje na to, że Traktat jest dziełem spójnym, a autocenzura nie zniekształciła dzieła w znaczącym stopniu.

Przypisy

1. Harold W. Noonan, Routledge Philosophy Guidebook To Hume. On Knowledge, New York 1999, s. 60 - 62
2. Wiktor Werner, David Hume i problem rzeczywistości historycznej. [w:] B. Płonka-Syroka [red.] Wzorce postrzegania rzeczywistości w nauce i społeczeństwie, Warszawa, s. 31 – 40
3. Wiktor Werner, Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii, Poznań 2009, s. 57 -59
4. Wiktor Werner, Iwona Werner, Od duszy do świadomości, od jednostki do społeczeństwa. Szkice z historii intelektualnej, Poznań 2008, s. 67

Bibliografia

• David Pears, Hume’s System. An Examination of the First Book of his Treatise, Oxford 2002
• Harold W. Noonan, Routledge Philosophy Guidebook To Hume. On Knowledge, New York 1999
• Wiktor Werner, David Hume i problem rzeczywistości historycznej. [w:] B. Płonka-Syroka [red.] Wzorce postrzegania rzeczywistości w nauce i społeczeństwie, Warszawa 2008, s. 31 – 40
• Wiktor Werner, Magiczna latarnia. Świadomość siebie i świata osób z uszkodzeniami układu nerwowego i ofiar wypadków w ujęciu antropologii filozoficznej Davida Hume’a [w:] Studia Humanistyczna Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej we Wrocławiu (2009), s. 35- 50
• Hume David, An Inquiry Concerning the Principles of Morals, [w:] Hume D., The Philosophical Works of David Hume. Including all the Essays, and exhibiting the more important Alterations and Corrections in the successive Editions by the Author. In Four Volumes. T. 4, Edinburgh 1826, s. 227 – 365
• Hume D., The Natural History of Religion, [w:] Hume D., The Philosophical Works of David Hume. Including all the Essays, and exhibiting the more important Alterations and Corrections in the successive Editions by the Author. In Four Volumes. T. 4, Edinburgh 1826, s. 435 – 577
• Hume D., An Inquiry Concerning the Human Understanding, [w:] Hume D., The Philosophical Works of David Hume. Including all the Essays, and exhibiting the more important Alterations and Corrections in the successive Editions by the Author. In Four Volumes. T. 4, Edinburgh 1826, s. 3-236
• Hume D., Treatise of Human Nature, being an Attempt to introduce the Experimental method of Reasoning into Moral Subjects, in three books, edited by L. A. Selby-Bigge, Oxford, New York 1896