Teatr Wojska Polskiego

Teatr Wojska Polskiego – polski teatr o rodowodzie frontowym, utworzony w roku 1943 w ZSRR. Działał do 31 sierpnia 1949^[1]. Kierowany przez Związek Patriotów Polskich przy armii polskiej w ZSRR, a następnie w Wojsku Polskim, gdzie podlegał Głównemu Zarządowi Politycznemu Wojska Polskiego.

Teatr Żołnierza 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR

Teatr Żołnierza został powołany rozkazem nr 4 z 1 czerwca 1943 w Sielcach nad Oką przy Polskich Siłach Zbrojnych jako Teatr 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Rozkaz podpisali płk Zygmunt Berling i mjr Włodzimierz Sokorski. W zamierzeniu Leona Pasternaka i kierownictwa ZPP w ZSRR miał być propagandową instytucją Polskiej Partii Robotniczej^{[potrzebny przypis]}. Dekretem Państwowego Komisariatu Obrony ZSRR z 10 sierpnia 1943 sformowano 1 Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Na dyrektora teatru powołano kpt. Władysława Krasnowieckiego. Kierownictwem literackim zajmowali się ppor. Leon Pasternak i Adam Ważyk. W pierwszym składzie zespołu teatralnego znaleźli się m.in.: ppor Marian Nowicki, kpr. pchor. Jan Hollender, Juliusz Przybylski, Sabina Chromińska, Halina Billing-Wohl, Ryszarda Hanin^[2].

Z dniem 16 marca 1944 przemianowano teatr na Teatr 1 Armii Wojska Polskiego. Dyrektorem został awansowany na majora Władysław Krasnowiecki. 21 lipca 1944 dekretem Krajowej Rady Narodowej połączono 1 Armię Polska w ZSRR i Armią Ludową. Teatr zmienił nazwę na Teatr Wojska Polskiego^[3].

Teatr w Lublinie

1 sierpnia 1944 1 Armia WP zajęła Lublin. Proklamowano Dekret o powołaniu PKWN. 20 października 1944 zawarto umowę pomiędzy resortem Obrony Narodowej PKWN reprezentowanym przez gen. broni Rolę-Żymierskiego, gen. bryg. Bolesław Zarako-Zarakowskiego i szefa Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego WP płk. Wiktora Grosza, a resortem Kultury i Sztuki PKWN reprezentowanym przez ministra Wincentego Rzymowskiego^[4]. Od tej chwili skład zespołu aktorskiego teatru był zatwierdzany nie tylko przez GZPWP, ale i przez Resort Kultury i Sztuki^[5].

Teatr w Łodzi

20 stycznia 1945 1 Armia wkroczyła do Łodzi. 26 stycznia przyjechał zespół teatralny i zajął dawniejszy budynek teatru miejskiego przy ul. Cegielnianej^[6].

13 lutego 1945 powołano łódzki oddział Związku Literatów Polskich, którego przewodniczącą została Zofia Nałkowska, a wiceprzewodniczącym Jan Brzechwa^[7]. ZLP współpracował z Radą Artystyczną TWP w zakresie repertuaru^[8]. Do Łodzi zaczęli ściągać artyści i literaci, m.in. Artur Sandauer, Aleksander Ford, Jan Kott i Leon Schiller^[9].

Henryk Szletyński próbował otworzyć w Łodzi Teatr Polski (niezależny od wojska). Uniemożliwiła to interwencja kapitana Ważyka w GZPWP i u płk. Ignacego Logi-Sowińskiego^[10].

W Łodzi powołano Radę Artystyczną Teatru WP, w skład której weszli: mjr Krasnowiecki, Aleksander Zelwerowicz, kpt. Adam Ważyk, Seweryna Broniszówna, Janina Romanówna, Stanisław Daczyński, Jacek Woszczerowicz, Jan Kreczmar, Marian Meller, Marian Wyrzykowski, Dobiesław Damięcki^[11].

Od roku 1946 Schiller pełnił funkcję doradczą przy teatrze, a po ustąpieniu Władysława Krasnowieckiego (Krasnowiecki objął dyrekcję Teatru Narodowego w Warszawie) objął formalnie dyrekcję Teatru Wojska Polskiego. Leon Schiller był rektorem (w latach 1946-1949) Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi. Uczelnia od samego początku współpracowała z Teatrem Wojska Polskiego. Studenci aktorstwa debiutowali i zdawali egzaminy praktyczne właśnie na deskach tego teatru^[12]. Część studentów i absolwentów Szkoły Schillera powołała w r. 1949 nową scenę teatralną w Łodzi (o mocno ideowym, propagandowym wówczas wydźwięku) – Teatr Nowy w Łodzi^[13], część natomiast w roku 1949 wyjechała wraz z Teatrem Wojska Polskiego i Leonem Schillerem do Warszawy, gdzie znalazła angaż dzięki Schillerowi m.in. w Teatrze Narodowym^[14].

Z działalnością teatru związane były także Domy Żołnierza w Poznaniu, Warszawie, Łodzi (w których m.in. odbywały się występy teatralne). Teatr WP przemieszczał się wraz z frontem (I Armią) wystawiając spektakle o charakterze propagandowym w wyzwalanych miastach i angażując nowe osoby do zespołu teatralnego i obsługi przedstawień.

Zobacz też:

• Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego
• Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego

Przypisy

1. Teatr Wojska Polskiego, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) [dostęp 2021-04-13].
2. Stanisława Mrozińska, Karabin i maska. Na podstawie dokumentów i wspomnień Teatru Wojska Polskiego w drodze i w Łodzi z lat 1943-1946, Łódź 1964, s. 54
3. Leon Ponahajda (oprac.), Organizacja i działanie bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945, t. 1, s. 4-24.
4. Stanisława Mrozińska, Karabin i maska..., s. 64-65 i s. 250-252
5. Lista pracowników TWP w Lublinie, w: Stanisława Mrozińska, Karabin i maska. Na podstawie dokumentów i wspomnień Teatru Wojska Polskiego w drodze i w Łodzi z lat 1943-1946, Łódź 1964, s. 249-250
6. Stanisława Mrozińska, Karabin i maska. Na podstawie dokumentów i wspomnień Teatru Wojska Polskiego w drodze i w Łodzi z lat 1943-1946, Łódź 1964, s. 85-86
7. Stanisława Mrozińska, Karabin i maska. Na podstawie dokumentów i wspomnień Teatru Wojska Polskiego w drodze i w Łodzi z lat 1943-1946, Łódź 1964, s. 86-88
8. Por. Stanisław Kaszyński, Przekrój repertuaru Teatru Powszechnego w Łodzi w pierwszym pięcioleciu (1945-1950), w: Dzięsięciolecie Teatru Powszechnego w Łodzi, Łódź 1956 [program jubileuszowy]
9. Stanisław Jerzy Lec, Z kartek notatnika polowego, "Kamena" 1954, nr 1-3, cyt. za: Stanisława Mrozińska, Karabin i maska..., s. 64
10. Stanisława Mrozińska, Karabin i maska..., s. 106.
11. Stanisława Mrozińska, Karabin i maska. Na podstawie dokumentów i wspomnień Teatru Wojska Polskiego w drodze i w Łodzi z lat 1943-1946, Łódź 1964, s. 256-257
12. Stanisława Mrozińska, Szkoła Leona Schillera. PWST 1946-1949, Wrocław 1972
13. 60 lat Teatru Nowego im. Kazimierza Dejmka w Łodzi. 1949-2009, Łódź 2009
14. Teatr Narodowy po wojnie zajmowany był przez LWP, które zajmowało się jego odbudową. O roli TN w budowaniu Polski Ludowej zob. m.in. w: Teatr Narodowy w Warszawie 1949-1961. 50 premier, Warszawa 1962

Bibliografia

• Stanisława Mrozińska, Karabin i maska. Na podstawie dokumentów i wspomnień Teatru Wojska Polskiego w drodze i w Łodzi z lat 1943-1946, Łódź 1964.
• Stanisława Mrozińska, Szkoła Leona Schillera. PWST 1946-1949, Wrocław 1972
• Anna Chojnacka, Leon Schiller w Polsce Ludowej 1946-1954, Warszawa 2015.
• Teatr Nowy w Łodzi. 1949-1979, pod red. Stanisława Kaszyńskiego. Łódź 1983.