Remove ads
Tatra 111 – rodzina samochodów ciężarowych wysokiej ładowności produkowanych w latach 1942–1962 przez czechosłowacką firmę Tatra[1]. Pojazdy tej serii wykorzystują tradycyjną dla producenta koncepcję sztywnej ramy szkieletowej i wahliwych półosi zapewniających niezależne zawieszenie[2]. Całkowita produkcja modelu 111 wyniosła 33 690 egzemplarzy[3].
 | |
| Inne nazwy |
Tatra 6500/111, |
|---|---|
| Producent | |
| Projektant | |
| Zaprezentowany |
1941 |
| Okres produkcji |
1942–1962 |
| Miejsce produkcji | |
| Poprzednik |
Tatra 81 |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment |
samochód ciężarowy wysokiej ładowności |
| Silniki |
wysokoprężny Tatra V910 o pojemności 14 825 cm3 i mocy 180 KM |
| Napęd |
6x6 |
| Długość |
8,27 m |
| Szerokość |
2,50 m |
| Wysokość |
2,68 m |
| Rozstaw osi |
4175 + 1 220 mm |
| Masa własna |
9400 kg |
| Zbiornik paliwa |
135 l |
| Liczba miejsc |
3 |
| Ładowność |
10 200 kg |
| Dane dodatkowe | |
| Pokrewne |
Tatra 141, Tatra 147, Tatra 128, Sd. Kfz. 234 Puma, Sd.Kfz.9 |
| Konkurencja | |
Tatra 111 powstała w czasie II wojny światowej na zlecenie Wehrmachtu. Stanowiła rozwinięcie małoseryjnego (220 sztuk) modelu Tatra 81, produkowanego w latach 1939–1942[3]. Prototypy nowego pojazdu, wyposażone w drewnianą kabinę i ładowności wynoszącej 6,5 tony (Tatra 6500/111) powstały w 1941 roku, a kilka miesięcy później przystąpiono do produkcji seryjnej nowego modelu[4][5]. Wehrmacht pierwsze ciężarówki Tatra 111 otrzymał w 1943 roku, trafiły one do oddziałów sanitarnych i transportowych[4]. W tym samym czasie dokonano pierwszej poważniejszej modernizacji pojazdu – zmianie uległa konstrukcja kabiny, szkielet drewniany został obity blachą stalową, poprawiano ergonomię i widoczność z miejsca kierowcy oraz zwiększono ładowność do 8 ton (Tatra 8000/111)[4][3]. W czasie II wojny światowej koprzywnickie zakłady wyprodukowały około 900 sztuk modelu 111, większość z nich trafiła do armii niemieckiej. W 1945 roku kilkanaście gotowych ciężarówek zostało zarekwirowanych przez Armię Czerwoną[2]. Pierwsza powojenna modernizacja samochodu miała miejsce w 1947 roku i polegała na zwiększeniu ładowności pojazdu z 8,5 na 10 ton[4]. Kolejną większą modernizację Tatra 111 przeszła w 1950 roku. Zmianie uległa wówczas kabina – przy jej budowie zastosowano konstrukcję całkowicie stalową, z uchylanymi przednimi szybami i rozkładanymi fotelami, umożliwiającymi utworzenie dwuosobowego łóżka. Ponadto przeprojektowano deskę rozdzielczą, która została wyposażona w kilka dodatkowych wskaźników i zegarów. Ostatnia modernizacja pojazdu miała miejsce w 1952 roku i dotyczyła głównie silnika, w którym zastosowano nowe aluminiowe głowice, zmieniono kształt komory spalania w tłokach i ulepszono wentylatory. Nowy silnik o obniżonych obrotach i mocy 180 KM otrzymał oznaczenie T111A[3]. Tatra 111 dzięki swojej wytrzymałości i łatwości obsługi znalazła szerokie zastosowanie w armiach układu warszawskiego, a także wśród cywilnych użytkowników krajów RWPG[2]. Samochody te świetnie sprawdzały się w chłodnym klimacie np. Syberii, gdzie pomimo ładowności wynoszącej 10 ton Tatry 111 były często wykorzystywane do ciągnięcia przyczep o łącznej masie nawet 60 ton. Trzeba przy tym zaznaczyć, że ich praca odbywała się na trasach o długości nawet 4 tys. kilometrów, w warunkach złej infrastruktury drogowej i w temperaturze sięgającej często –50 °C. W tak ekstremalnych warunkach przewóz ładunku mógł trwać aż 20 dni i odbywał się z prędkością zaledwie 25 km/h[6]. Największym odbiorcą zagranicznym pojazdu był ZSRR, który w latach 1948–1962 otrzymał około 8500 pojazdów. W Polsce Tatry 111 były używane m.in. w leśnictwie, a najczęściej spotykanymi wersjami był dźwig (Tatra 111R) oraz ciężki ciągnik balastowy Tatra 141[2][7]. W armii czechosłowackiej eksploatację pojazdu zakończono na początku lat 90[8].
Remove ads
Podstawowe dane techniczne pojazdu:
| Nazwa | Wartość | Źródło |
|---|---|---|
| Parametry silnika | ||
| Typ | Tatra V910 | [2][1] |
| Paliwo | olej napędowy | [2][1] |
| Pojemność skokowa | 14 825 cm3 | [2][9] |
| Moc maks. | 132,5 kW przy 1800 obr./min | [9][1] |
| Liczba cylindrów | 12 | [2][1] |
| Maks. moment obrotowy | 726 Nm przy 1600 obr./min | [2][9] |
| Średnica tłoka | 110 mm | [2][9] |
| Skok tłoka | 130 mm | [2][9] |
| Kompresja | 1:16,5 | [2][1] |
| Poj. zbiornika paliwa | 135 l (Tatra 111 R) | [10] |
| Zużycie paliwa | 34 l/100 km | [2][9] |
| Masa silnika | 970 kg | [2][1] |
| Zużycie oleju silnikowego | 0,3 l/100 km | [2][1] |
| Prądnica | 12 V, 300 W | [2][1] |
| Akumulatory | 2 x 12 V/115 Ah | [2][1] |
| Parametry podwozia i układu przeniesienia napędu | ||
| Długość | 8,27 m (Tatra 111 N) | [5] |
| Wysokość | 2,68 m (Tatra 111 N) | [5] |
| Szerokość | 2,50 m (Tatra 111 N) | [5] |
| Rozstaw kół przednich | 2080 mm | [2][1] |
| Rozstaw kół tylnych | 1800 mm | [2][1] |
| Rozstaw pomiędzy osiami | 4175 + 1 220 mm | [2][1] |
| Prześwit | 300 mm | [2][1] |
| Skrzynia biegów | 4 + 1, zsynchronizowany 1 i 2 bieg | [2][9] |
| Ładowność | 10 200 kg | [2][1] |
| Masa własna | 9400 kg (wersja skrzyniowa) | [2][1] |
| Liczba miejsc | 3 | [11][10] |
| Prędkość maks. | 75 km/h | [5][2] |
Remove ads
Tatra 111 występowała w kilku standardowych wariantach produkcyjnych:[2][3][4][12][13]
- T6500/111 – samochody z początkowego okresu produkcji o ładowności 6,5 t,
- T8000/111 – samochody z początkowego okresu produkcji o ładowności 8 t,
- T111R – zabudowa skrzyniowa ze stalową kabiną (T128),
- T111NR – zabudowa skrzyniowa ze stalową kabiną wyposażona w mechaniczną wyciągarkę z napędem od skrzyni redukcyjnej,
- T111N – zabudowa skrzyniowa ze stalową kabiną wyposażona w mechaniczną wyciągarkę z napędem od skrzyni redukcyjnej, na skrzyni ładunkowej ławki przewidziane do transportu ludzi,
- T111S – trójstronna wywrotka (S3), drewniane burty o wysokości 400 mm,
- T111S2 – jednostronna wywrotka (S1), najcięższa wersja pojazdu (poza zabudowami specjalnymi), wzmocniona konstrukcja, stalowe burty, rozstaw osi w stosunku do bazowego modelu skrócony o 350 mm, masa własna 9 460 kg,
- T111C – cysterna o pojemności 7 000 litrów na pomocniczej ramie, składająca się z 3 niezależnych komór, wyposażona w pompy napędzane od reduktora terenowego, produkcja zabudowy – Brandýské Strojírny a Slévárny,
- T111C2 – zabudowa T111C bez pomocniczej ramy,
- T111/140R – podwozie przystosowane do zabudowy dźwigowej, montowano zabudowy AJ-03, AJ-05, HOJ-4 oraz zabudowy dźwigowe produkcji radzieckiej typu K-32 i K-51,
- T111HSC-4 – produkowany od 1955 roku żuraw samochodowy o udźwigu 4 ton, osadzony na podwoziu Tatry 111R. Za produkcję dźwigu odpowiadały zakłady ČKD "Závody Jana Švermy" Slaný,
- T111HSC-5 – produkowany od 1959 roku żuraw samochodowy, będący modernizacją wersji HSC-4 polegającą na zwiększeniu udźwigu do 5 ton,
- T111D – podwozie przystosowane do zabudów specjalnych: autobus, warsztat, radiostacja, itp.
Remove ads
Cysterna Tatra 111C
Koparka Tatra 111D
Tatra 111S3
Dźwig Tatra 111HSC-4
Wnętrze pojazdu
Tatra 111C – przód pojazdu
Silnik Tatra 103
.jpg)
.jpg)
Na bazie ciężarówki Tatra 111 powstało kilka modeli pojazdów wykorzystujących jej podzespoły:
- Tatra 128 – dwuosiowa, terenowa ciężarówka wojskowa produkowana w latach 1951–1952, o ładowności 5 ton na drodze i 3 ton w terenie. Produkcję zakończono ze względu na niewystarczające właściwości terenowe i duże zużycie paliwa[14][15]. Powstało 4060 sztuk modelu[16].
- Tatra 147-DC5 – produkowana w latach 1957–1961 krótka wersja podwozia T111R, zabudowana jednostronną wywrotką do tyłu, przystosowana do pracy w kopalniach i kamieniołomach. Powstało około 500 sztuk[17][2].
- Tatra 141 – ciągnik balastowy przystosowany do ciągnięcia 100-tonowej przyczepy, stosowany powszechnie we wszystkich krajach RWPG. W stosunku do standardowej Tatry 111 wprowadzono wiele zmian konstrukcyjnych m.in. zastosowano podwójną kabinę, reduktory w mostach, wyciągarkę oraz dwuobwodowy systemem hamulcowy. Produkcja odbywała się w latach 1957–1970 w Zakładach im. Woroszyłowa w Bánovcach nad Bebravou. Wyprodukowano około 5000 sztuk pojazdu[4][18].
- Tatra 111 BUS – 52 miejscowy autobus produkowany w 1953 roku przez przedsiębiorstwo ČKD Tatra Smíchov. Podwozie i część mechaniczna pojazdu pochodziła z samochodu Tatra 111 natomiast nadwozie z czechosłowackiego trolejbusu Tatra T400[19][20].
Ponadto silnik T111 oraz jego pochodną T103 stosowano w niemieckich pojazdach opancerzonych Sd. Kfz. 234 Puma i Sd. Kfz. 9 Famo[2].
Remove ads
- Tatra 111 wystąpiła w filmie Baza ludzi umarłych w reżyserii Czesława Patelskiego, opowiadającym o losie kilku kierowców ciężarówek, którzy na zalesionym odludziu w Bieszczadach trudnią się przewożeniem drewna. Pojazdem tym poruszał się filmowy Partyzant, grany przez Tadeusza Łomnickiego[21][22]. Ciężarówki te pojawiały się ponadto w wielu filmach czechosłowackich, rumuńskich, francuskich, radzieckich czy nawet chińskich[23].
- W celu upamiętnienia zasług pojazdu dla rozwoju Syberii, w 1973 roku w Magadanie stanął pomnik poświęcony Tatrze 111. Umieszczony na cokole samochód pochodzi z 1947 roku[6][24].
- Samochód Tatra 111 został upamiętniony na czechosłowackim znaczku pocztowym z 1958 roku o nominale 1,25 Kčs. Znaczek powstał w nakładzie 885 tys. sztuk, a jego autorami byli Bodhan Roule i František Hudeček[25][26].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads