Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej

Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej (Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej) – szkoła wyższa, kształcąca zawodowych oficerów Marynarki Wojennej II RP.

Siedziba poprzedniczki szkoły, Tymczasowych Kursów Instruktorskich, w latach 1921–1922, obecnie Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu

Budynek przy ul. Dybowskiej 6 w Toruniu – siedziba szkoły w latach 1922–1925

Koszary Racławickie – siedziba szkoły w latach 1925–1938

Gmach Szkoły Wojennej w Bydgoszczy – siedziba szkoły w latach 1938-1939

Historia

Tymczasowe Kursy Instruktorskie dla Oficerów

20 marca 1921 roku powołane zostały w Toruniu Tymczasowe Kursy Instruktorskie dla Oficerów (TKIO) w budynku na ul. Fredry 12, a od 24 lutego 1922 na ul. Dybowskiej 6^[1]. Naukę na pierwszym kursie rozpoczęło 22 słuchaczy, z których 18 ukończyło kurs 1 października 1922. Drugi kurs trwał od 1 września 1921 do 1 października 1923 roku – ukończyło go wszystkich 10 przyjętych (9 oficerów i 1 podoficer). Od 1 października 1922 trwał trzeci kurs, rozpoczęty przez 14 słuchaczy, a ukończony 15 grudnia 1924 roku przez 11 (10 oficerów i 1 podoficer). Absolwenci kursów drugiego i trzeciego otrzymali dyplomy ukończenia Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej^[2].

Zadaniem TKIO było wspólne przeszkolenie oficerów wywodzących się z różnych marynarek trzech państw zaborczych oraz doszkolenie tych oficerów, którzy w ogóle nie ukończyli morskich szkół wojennych. Dlatego też program kursów obejmował wyłącznie przedmioty dotyczące nawigacji morskiej, budowy okrętów i uzbrojenia okrętowego oraz taktyki morskiej. Szkolenie teoretyczne (łącznie 10 miesięcy) i praktyczne (łącznie 8 miesięcy) było podzielone na dwie części. Po pierwszej części szkolenia teoretycznego słuchacze odbywali 4-miesięczną praktykę na okrętach na stanowiskach podoficerskich, po drugiej części – na stanowiskach oficerskich^[2]. Zajęcia prowadzili oficerowie Departamentu dla Spraw Morskich (następnie Kierownictwa Marynarki Wojennej), Komendy TKIO, Państwowej Szkoły Morskiej, szkół wojskowych garnizonu toruńskiego oraz profesorowie toruńskich szkół cywilnych^[3].

Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej

1 października 1922 powołano, w miejsce TKIO, Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej (OSMW). OSMW miała za zadanie przygotowywać oficerów do zawodowej służby w MW (początkowo przyjmowani byli tylko żołnierze: absolwenci szkół podchorążych, podoficerowie MW z maturą oraz oficerowie do stopnia kapitana z innych formacji wojskowych). Nowo zorganizowana szkoła stanowiła jednostkę samodzielną, bezpośrednio podległą szefowi KMW, chociaż do roku 1923 pod względem dyscypliny ogólnowojskowej i spraw lokalnych podlegała dowódcy Okręgu Korpusu VIII^[4].

Pierwszych 20 kandydatów (w tym 5 oficerów, którzy nie ukończyli wcześniej TKIO) rozpoczęło naukę w roku 1923 według dwuletniego programu, kolejny rocznik – w roku 1924 – już według programu trzyletniego. Od listopada 1926 roku naukę w szkole przedłużono o miesiąc, szkoła otworzyła się także na uczniów cywilnych – wszystkich absolwentów szkół posiadających maturę. Oprócz niej wymagano obywatelstwa polskiego, idealnego stanu zdrowia, stanu wolnego i zaświadczenia o postawie moralnej i lojalności potwierdzonego przez co najmniej dwie osoby zajmujące stanowiska państwowe. Pomimo tak ostrych wymogów na jedno miejsce w szkole przypadało około 10 kandydatów^[5].

Ponieważ warunki lokalowe na ul. Dybowskiej były fatalne (były tam tylko sale lekcyjne; nie było boiska ani internatu; do tego budynek znajdował się na lewym brzegu Wisły, słabo skomunikowanym z resztą miasta) już od 1923 roku KMW nosiło się z zamiarem przeniesienia OSMW do Warszawy lub Bydgoszczy. Z planów tych zrezygnowano, gdy DOK VIII zaproponowało przejęcie zwalnianych przez Flotyllę Wiślaną Koszarach Racławickich - charakterystycznego budynku Twierdzy Toruń, posiadającego unikalny na skalę europejską strop przeciwbombowy między przedostatnią a ostatnią kondygnacją^[4]. Przeznaczono je na internat szkoły (drugie i trzecie piętro), czytelnię z biblioteką, kuchnię, jadalnię, areszt, warsztaty szewski i krawiecki, świetlicę, gabinet komendanta oraz mieszkania obsługi szkoły. Sale wykładowe, gabinety naukowe, sala gimnastyczna i gabinet dyrektora nauk znalazły się w byłej Wozowni Artyleryjskiej, dziś nieistniejącej (w jej miejscu jest zjazd z mostu, tzw. Ślimak Getyński)^[6].

Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej

W roku 1928 wskutek reorganizacji szkolnictwa wojskowego w Polsce wszystkie szkoły oficerskie przemianowano na szkoły podchorążych poszczególnych rodzajów wojsk. Tak więc OSMW została z dniem 19 października 1928 przemianowana na Szkołę Podchorążych Marynarki Wojennej (SPMW). Zreorganizowano także system szkolenia: od listopada 1926 roku trwało 3 lata i 1 miesiąc wg schematu: 1,5 miesiąca wyszkolenia rekruckiego – 2 miesiące pływania kandydackiego (Początkowo na kanonierkach ORP Generał Haller i ORP Komendant Piłsudski, potem na transportowcu ORP Wilia) – 5 miesięcy nauki – 7 miesięcy pływania (Od 1929 roku jeden długi rejs na szkunerze ORP Iskra) – 6 miesięcy nauki – 6 miesięcy pływania – 6 miesięcy nauki – 3,5 miesiąca pływania. W międzyczasie przysługiwało 1,5 miesiąca urlopu (z niego dwa tygodnie przypadały łącznie na święta: Bożego Narodzenia i Wielkanocy). Podchorążym zostawało się dopiero po zakończeniu przeszkolenia rekruckiego i pływania kandydackiego (czyli po 3,5 miesiąca). Dla Wydziałów Technicznego (istniał od 1931 roku) i Administracyjnego (istniał od roku 1935) pływanie kandydackie trwało 1 miesiąc, a pierwszy okres nauki – 7 miesięcy. Z czasem naukę w SPMW wydłużono do 3 lat i 3 miesięcy. Na wydziałach technicznym i administracyjnym przewidziany był tylko jeden rocznik, więc nabór odbywał się co trzy lata, gdy poprzedni rocznik ukończył szkołę^[7].

SPMW 5 września 1938 przeniesiono z Torunia do Bydgoszczy i zlokalizowano w budynku Szkoły Wojennej, zajmowanym uprzednio przez Szkołę Podchorążych dla Podoficerów^[8]. W zajmowanym w Toruniu budynku brak było bowiem miejsca na nowe gabinety naukowe, a także na pomieszczenia dla coraz większej liczby uczniów. Jednocześnie dotychczas użytkowane pomieszczenia uznawane były za nieodpowiednie. Ponadto od 1934 roku, wskutek budowy mostu drogowego w Toruniu, szkoła została pozbawiona boiska^[9].

Absolwenci

Tymczasowe Kursy Instruktorskie^[10]:

• Kurs pierwszy, ukończony 1.10.1922 - 18 osób
• Kurs drugi, ukończony 1.10.1923 - 10 osób
• Kurs trzeci, ukończony 1.10.1924 - 11 osób

Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej^[11]:

• Kurs pierwszy, data starszeństwa 1.07.1925 - 12 osób
• Kurs drugi, data starszeństwa 15.08.1927 - 17 osób
• Kurs trzeci, data starszeństwa 15.08.1928 - 22 osoby

Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej^[12]:

• Rocznik pierwszy, data starszeństwa 15.08.1929 - 21 osób
• Rocznik drugi, data starszeństwa 15.08.1930 - 17 osób
• Rocznik trzeci, data starszeństwa 15.08.1931 - 15 osób
• Rocznik czwarty, data starszeństwa 15.08.1932 - 17 osób
• Rocznik piąty, data starszeństwa 15.08.1933 - 17 osób
• Rocznik piąty, data starszeństwa 1.01.1934 - 1 osoba
• Rocznik szósty, data starszeństwa 15.08.1934 - 13 osób
• Rocznik pierwszy (Wydział Techniczny), data starszeństwa 15.08.1934 - 12 osób

4 sierpnia 1934 Prezydent RP mianował 25 absolwentów na stopień podporucznika w korpusie oficerów marynarki wojennej ze starszeństem z 15 sierpnia 1934, w tym 13 absolwentów w korpusie morskim i 12 absolwentów w korpusie technicznym^[13] (Była to pierwsza promocja absolwentów Wydziału Technicznego^[14]). Uroczysta promocja odbyła się w środę 15 sierpnia 1934 w Porcie Wojennym w Gdyni na pokładzie ORP Bałtyk. W imieniu Prezydenta i Ministra Spraw Wojskowych aktu promocji dokonał kontradm. Jerzy Świrski. W uroczystości wziął udział m.in. minister spraw zagranicznych Józef Beck.

• Rocznik siódmy, data starszeństwa 15.10.1936 - 11 osób
• Rocznik siódmy, data starszeństwa nieznana - 1 osoba
• Rocznik drugi (Wydział Techniczny), data starszeństwa 1.10.1937 - 11 osób
• Rocznik ósmy, data starszeństwa 15.10.1937 - 20 osób
• Rocznik pierwszy (Wydział Administracyjny), data starszeństwa 1.10.1938 - 12 osób
• Rocznik dziewiąty, data starszeństwa 15.10.1938 - 21 osób
• Rocznik dziewiąty, data starszeństwa nieznana - 1 osoba
• Rocznik dziesiąty, promocja na Helu w dniu 27.09.1939 - 12 osób
• Rocznik dziesiąty, promocja w Anglii w dniu 2.03.1940 ze starszeństwem 15.10.1939 - 6 osób

Dziedzictwo

Na tradycję Szkoły powołuje się współcześnie Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni.

W Dzień Podchorążego 2012 roku w Toruniu uroczyście otwarto Skwer Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej^{[potrzebny przypis]}. Znalazła się na nim w formie pomnika Mina kontaktowa wz. 08/39 (bez wózka) - dar marynarzy ORP Toruń, oraz 45 mm armata okrętowa (produkcji radzieckiej, używana w latach 1941–1942 na okrętach podwodnych typu A) - depozyt Muzeum Wojska Polskiego, które jednak po niecałych 3 latach wróciło do muzeum^[15].

Obsada personalna szkoły

Komendanci

Tymczasowe Kursy Instruktorskie^[16]:

• kmdr ppor. Adam Mohuczy - 17.02.1921 do 1.10.1922

Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej^[16]:

• kmdr ppor. Adam Mohuczy - 1.10.1922 do 15.10.1924
• kmdr Witold Panasewicz - 15.10.1924 do 10.10.1925
• kmdr Czesław Petelenz - 10.10.1925 do ?.12.1926
• kmdr por. dypl. Stefan Frankowski - ?.12.1926 do 19.10.1928

Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej^[17]:

• kmdr por. dypl./kmdr dypl. Stefan Frankowski - 19.10.1928 do 13.05.1929
• kmdr ppor./kmdr por. Karol Korytowski - 23.05.1929 do 1.04.1933
• kmdr por. Tadeusz Morgenstern - 1.04.1933 do 10.10.1937
• kmdr por. dypl. Tadeusz Stoklasa - 10.10.1937 do 18.07.1939
• kmdr Tadeusz Morgenstern - 18.07.1939 do 19.09.1939

Obsada personalna w 1923

Obsada z roku 1923, prawdopodobnie tożsama z ostatnią obsadą TKI:^[18]

• komendant kmdr ppor. Adam Mohuczy
• oficer ordynansowy komendanta - por. mar. Stefan Gebethner
• kierownik nauk - kmdr ppor. Witold Zajączkowski
• oficer kursowy - por. mar. Roman Stankiewicz
• wykładowca - kpt. mar. inż. Stanisław Kamieński
• wykładowca - kpt. mar. Michał Borowski
• wykładowca - por. mar. Mirosław Kownacki

Obsada personalna w 1939

Stan na marzec 1939 roku^[19][a]:

• komendant – kmdr por. dypl. Tadeusz Stoklasa
• adiutant – kpt. piech. Franciszek Walerian Kubal
• lekarz – kpt. mar. dr Bolesław Szwaczyk
• kwatermistrz – kpt. int. Tadeusz Aleksander Karge(*)^[b]
• oficer materiałowy – ppor. mar. Józef Eugeniusz Macikowski
• oficer żywnościowy – chor. mar. Stanisław Niewiadomski
• dyrektor nauk wydziału morskiego – kmdr ppor. Mirosław Kownacki
• kier. nauk wydziału technicznego – kmdr ppor. inż. Tadeusz Wiktor Kotik
• kier. nauk wydziału administracyjnego – kpt. int. Tadeusz Aleksander Karge(*)^[b]
• instruktor WF – por. mar. Stanisław Władysław Kozak
• oficer wykładowca – por. mar. Franciszek Rydzewski
• dowódca oddziału podchorążych – kpt. mar. Stanisław Mieszkowski
• oficer kursowy starszego rocznika – kpt. mar. Robert Kasperski
• oficer kursowy średniego rocznika – kpt. mar. Tadeusz Ludwik Kamiński
• oficer kursowy młodszego rocznika – por. mar. Kazimierz Józef Hess
• oficer kursowy kandydatów – kpt. mar. Bolesław Jan Biskupski
• pomocnik oficera kursowego starszego rocznika – por. mar. Jur Mende
• pomocnik oficera kursowego młodszego rocznika – por. mar. Wacław Karol Fara

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[20].
2. Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję^[21].

Przypisy

1. Neumann 2013 ↓, s. 27.
2. Ciesielski 1974 ↓, s. 71-77.
3. Neumann 2013 ↓, s. 27-28.
4. Steyer 1972 ↓, s. 190-191.
5. Neumann 2013 ↓, s. 34-35, 44.
6. Neumann 2013 ↓, s. 43.
7. Neumann 2013 ↓, s. 47-48.
8. Bydgoski garnizon wojskowy w latach 1920-1939. [w:] Historia Bydgoszczy. Tom II. Część pierwsza 1920-1939: red. Marian Biskup. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 1999. ISBN 83-901329-0-7, s. 814
9. Neumann 2013 ↓, s. 59-60.
10. Sawicki 1996 ↓, s. 136.
11. Sawicki 1996 ↓, s. 137-138.
12. Sawicki 1996 ↓, s. 138-142.
13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 15 sierpnia 1934 roku, s. 217.
14. Promocja nowych marynarzy. „Polska Zbrojna”. 224, s. 2, 1934-08-16. Warszawa.
15. Blog PO TORUNIU: Skwer Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej [online], potoruniu.blogspot.com [dostęp 2020-07-09].
16. Sawicki 1996 ↓, s. 227.
17. Sawicki 1996 ↓, s. 228.
18. Sawicki 1996 ↓, s. 226.
19. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 902.
20. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
21. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Czesław Ciesielski: Szkolnictwo Marynarki Wojennej w latach II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1974.
• Kadry morskie Rzeczypospolitej. Jan Kazimierz Sawicki (red.). T. 2: Polska Marynarka Wojenna. Gdynia: Wyższa Szkoła Morska, 1996. ISBN 83-86703-50-4.
• Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Donald Steyer. Szkolnictwo wojennomorskie w Toruniu w latach 1919–1938. „Rocznik Toruński”. 7, s. 190-200, 1972.

Linki zewnętrzne

• Akademia Marynarki Wojennej - Z kart naszej historii
• Zdjęcia historyczne z promocji absolwentów