Synagoga w Kole

Synagoga w Kole – synagoga istniejąca niegdyś w Kole. Znajdowała się przy Nowym Rynku, który był zamieszkiwany głównie przez ludność żydowską.

Synagoga w Kole

Kolska synagoga
Państwo	Polska
Miejscowość	Koło
Budulec	murowana
Data budowy	1860
Data likwidacji	1939
Data zburzenia	1946
Położenie na mapie Polski Synagoga w Kole
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Synagoga w Kole
Położenie na mapie powiatu kolskiego Synagoga w Kole
Położenie na mapie Koła Synagoga w Kole
52°11′38,6″N 18°37′46,8″E

Płonąca synagoga w Kole, 20 września 1939 roku

Pomnik w miejscu wyburzonej synagogi na Nowym Rynku

Historia

Pierwsza wzmianka o synagodze w Kole pochodzi z 1765 roku. Była to prawdopodobnie synagoga drewniana, położona przy Nowym Rynku, zwanym również Rynkiem Żydowskim^[1]. Do 1860 roku rolę głównej synagogi pełniła synagoga mniejsza. Około 1854 roku żydowska społeczność Koła podjęła decyzję o wybudowaniu nowej synagogi. Do kwietnia 1855 roku zebrano na ten cel 5037 rubli, kosztorys całej budowy wyniósł ponad 15156 rubli. Nową synagogę oddano do użytku pięć lat później^[2]. Był to budynek murowany, pokryty blachą^[3]. Najprawdopodobniej posiadał dwie kondygnacje^[4]. Powierzchnia synagogi (wraz z babińcem) wynosiła 666,36 metrów kwadratowych^[5].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w synagodze odbywały się m.in. uroczystości patriotyczne^[5]. Dwa dni po wkroczeniu Niemców do miasta podczas kampanii wrześniowej, 20 września 1939 roku, synagoga została podpalona przez żołnierzy niemieckich^[6]. Niemcy nie pozwalali obecnym na miejscu mieszkańcom przystąpić do gaszenia pożaru. Gdy płomienie zaczęły zagrażać pobliskim budynkom, zmusili oni do tego Żydów^[6][7]. O wywołanie pożaru oskarżono samych Żydów, a gminę żydowską obłożono kontrybucją^[4].

Wiosną 1946 roku, decyzją Miejskiej Rady Narodowej w Kole, zarząd miejski zakupił ruiny spalonej synagogi. Cegły uzyskane z rozbiórki ruin planowano przeznaczyć na remont zniszczonych i opuszczonych budynków^[8].

W 1989 roku na Nowym Rynku (usytuowany został pomnik – w pobliżu miejsca usytuowania dawnych synagog. Jego pomysłodawcą był, mieszkający w Szwecji, Żyd Eliasz Zajde. Treść napisu na pomniku w językach polskim i hebrajskim, brzmi: „Synagogę dużą hitlerowcy zburzyli w roku 1939, mniejszą zamienili na punkt wysiedleń. W latach 1939–1943 hitlerowcy wysiedlili ok. 7500 Żydów z miasta Koła i okolicy do obozów męki i zagłady. Cześć ich wiecznej pamięci.”^[4][9].

Przypisy

1. Nowicki 2019 ↓, s. 70.
2. Nowicki 2019 ↓, s. 71.
3. Nowicki 2019 ↓, s. 80.
4. Synagoga w Kole (Nowy Rynek) [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-05-25].
5. Nowicki 2019 ↓, s. 75.
6. Nowicki 2019 ↓, s. 77.
7. Witkowski 2012 ↓, s. 82-83.
8. Nowicki 2019 ↓, s. 83-84.
9. Nowicki 2019 ↓, s. 85.

Bibliografia

• PrzemysławP. Nowicki PrzemysławP., Synagogi, domy modlitwy i mykwa w Kole, PiotrP. Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, VI, 2019, ISSN 2392-0106.
• KrzysztofK. Witkowski KrzysztofK. (red.), Z dziejów Żydów kolskich – w 70. rocznicę Zagłady w obozie zagłady Kulmhof, Koło: Urząd Miejski w Kole, 2012, ISBN 978-83-62485-66-6.
• Józef Stanisław Mujta: 635 lat miasta Koła. Koło: Muzeum Technik Ceramicznych : Kolskie Towarzystwo Kulturalne, 1997. ISBN 83-86139-34-X. Brak numerów stron w książce
• Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939-1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 83-909030-9-1. Brak numerów stron w książce