Sosna nadmorska

Sosna nadmorska (Pinus pinaster Aiton) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Naturalnie sosna nadmorska występuje w basenie Morza Śródziemnego. Zasięg rozciąga się od atlantyckich wybrzeży Portugalii i Hiszpanii, przez południową Francję, zachodnie Włochy, aż na południe do północnego Maroka, z niewielkimi populacjami w Algierii. Występowanie na wyspach ograniczone jest do Korsyki i północnych krańców Sardynii. Niewielka populacja rośnie także na włoskiej wyspie Pantelleria.

Sosna nadmorska

Systematyka[1][2][3]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna nadmorska
Nazwa systematyczna
Pinus pinaster Aiton Hort. Kew. 3: 367. 1789.
Synonimy
Pinus maritima Lam.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Gatunek został szeroko rozprzestrzeniony i stał się inwazyjny na wielu obszarach, uznany został za jeden ze 100 najbardziej inwazyjnych gatunków na świecie^[5]. Jako sosna naturalizowana rośnie m.in. na południu Anglii, w południowej Afryce i Australii.

Morfologia

Pokrój

Drzewo iglaste, średnich rozmiarów. U starszych drzew korona szeroka i spłaszczona.

Kora

Szyszki męskie

Szyszka żeńska

Pień

Osiąga wysokość 25–35 m. Średnica pnia przeważnie 1,2 m, wyjątkowo 1,8 m. Kora szarobrązowa, gruba i silnie spękana u podstawy, cieńsza w górnych partiach korony.

Liście

Pączki duże, nie pokryte żywicą. Igły zebrane w pęczki po 2, sztywne, spiczaste, długości 12–23 cm, grubości 2 mm, o odcieniu od żółtego po ciemnozielony.

Szyszki

Szyszki męskie podłużne, zebrane w grona. Szyszki żeńskie stożkowate, długości 10–18(20) cm, o podstawie szerokości 4–6 cm. Zebrane po 1–5 w okółkach, na krótkich szypułkach. Początkowo zielone, dojrzewając brązowieją. Po otwarciu osiągają szerokość 8–12 cm. Łuski z jednostronnie wypukłymi tarczkami z piramidką z kolcem. Nasiona długości 8–10 mm ze skrzydełkiem długości 20–25 mm.

Gatunki podobne

Blisko spokrewniona z sosną kalabryjską, kanaryjską i alepską, z którymi dzieli wiele cech.

Biologia i ekologia

Drzewo jednopienne. Igły pozostają na drzewie do 4 lat. Szyszki nasienne dojrzewają po 24 miesiącach od zapylenia. Otwierają się powoli przez następne kilka lat lub gwałtownie po ogrzaniu podczas pożaru lasu i uwalniają nasiona. Nasiona są rozsiewane przez wiatr. Nasiona przed ogniem chronione są przez grube łuski.

Sosna nadmorska jest wrażliwa na niskie temperatury. Porasta piaszczyste wydmy nadbrzeżne w ciepłym klimacie Morza Śródziemnego, gdzie razem z pinią tworzy nadmorskie bory sosnowe. Występuje przeważnie na umiarkowanych wysokościach, od poziomu morza do 600 m n.p.m., na południu zasięgu w Maroku nawet do 2000 m. Zimy w środkowej Europie są dla niej za ostre.

Szyszki po pożarze lasu

Systematyka i zmienność

Synonimy: P. maritima Lam. (non Miller), P. glomerata Salisbury, P. laricio Savi, P. escarena Risso, P. hamiltonii Tenore, P. mesogeensis Fieschi & Gaussen.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[6]:

• podrodzaj Pinus
  • sekcja Pinus
    • podsekcja Pinaster
      • gatunek P. pinaster

Gatunek ten bywa dzielony na dwa lub trzy podgatunki. Różnice między nimi są niewielkie, w obrębie anatomii liści, i słabo zbadane^[7]. Nazwy podgatunków:

• Pinus pinaster subsp. atlantica Villar.
• Pinus pinaster subsp. escarena (Risso) K. Richter.
• Pinus pinaster subsp. renoui (Villar) Maire

Zagrożenia

Roślina umieszczona w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych w grupie gatunków niższego ryzyka (kategoria zagrożenia; LC)^[4].

Zastosowanie

W farmacji wyciąg z kory sosny nadmorskiej jest składnikiem m.in. kremów ochronnych, jako źródło czynnych flawonoidów. Samą korę stosowano też m.in. przeciwko szkorbutowi i do tamowania krwawień. Sosna ta dostarcza też żywicy nazywanej terpentyną francuską.

Ma istotne znaczenie w leśnictwie i jako źródło drewna we Francji, Hiszpanii i Portugalii. W rejonie atlantyckim stanowi istotne źródło miazgi drzewnej i budulca, służy także do wyrobu papieru. Ceniona i sadzona w ramach programów zalesiania, dzięki tolerowaniu suszy i ubogich gleb.^{[potrzebny przypis]}

Chętnie sadzona jako drzewo ozdobne w parkach i ogrodach na obszarach o łagodnym, ciepłym klimacie.