Selene (mitologia)

Selene (także Księżyc; stgr. Σελήνη Selḗnē ‘Księżyc’, łac. Luna ‘Księżyc’) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie Księżyca; jedna z tytanid; utożsamiana z rzymską Luną^[1][2].

Selene

Σελήνη

bogini Księżyca
Popiersie Selene (Luny), marmurowy relief na sarkofagu z III wieku n.e., termy Dioklecjana, Rzym
Występowanie	mitologia grecka
Atrybuty	skrzydła u ramion, świetlisty peplos i himation, pochodnia, półksiężyc, diadem
Teren kultu	starożytna Grecja
Szczególne miejsce kultu	Peloponez
Odpowiednik	Luna (rzymski)
Rodzina
Ojciec	Hyperion
Matka	Teja
Dzieci	Pandia, Herse

Bogini Księżyca (w himationie, z półksiężycem i pochodnią), marmurowa kopia rzymska według greckiego oryginału z III wieku p.n.e., Muzea Watykańskie

Bogini Księżyca Selene, malowidło na attyckim kyliksie czerwonofigurowym, V wiek p.n.e., Stare Muzeum, Berlin

Należała do drugiego pokolenia tytanów^[3]. Była bóstwem związanym z kultem Księżyca. Według wierzeń starożytnych Greków przemierzała nocne niebo na srebrnym rydwanie, zaprzężonym w parę białych koni (lub mułów albo krów), który najbardziej jaśniał w czasie księżycowej pełni^[1][4][5][6]. Swą wędrówkę rozpoczynała (wynurzała się z fal Okeanosa) na Wschodzie i kończyła (zanurzała się w falach Okeanosa) po drugiej stronie widnokręgu, na Zachodzie^[6][7]. Przypisywano jej wpływ na praktyki magiczne i stan zdrowia.

Selene ma skrzydła przestronne, a blask, który rozsiewa po niebie, rodzi się z jej głowy nieśmiertelnej i ogarnia całą ziemię. Poświatą swoją ozdabia wszystkie rzeczy, a jej złota korona rozświetla ciemne powietrze. W połowie miesiąca boska Selene kąpie się w Oceanie i ubrana w szaty świetliste, zaprzęga jasne rumaki do wozu, z którego lecą dalekie promienie. Wtedy moc jej największa, a jej światło staje się wróżbą dla ludzi^[8].

Uchodziła za córkę tytana Hyperiona i tytanidy Tei oraz za siostrę Heliosa i Eos, przypuszczalnie także Tytana^{[1][4][9][10][11]}.

Z Zeusem, swoim kochankiem, miała dwie córki Pandię (Pandeję) i Herse (Rosę)^{[1][4][5][12][13]}. O jej względy zabiegał również bóg Pan. Jedna z wersji mitu podaje, iż jego starania były daremne, zaś według drugiej wersji została jego kochanką i otrzymała od niego w darze stado białych wołów^[1][4].

Powszechnie uważano Artemidę (w późniejszym czasie także Hekate) za boginię Księżyca (lub księżycowej poświaty), stąd kult Selene należał do rzadkości^[1][14][15]. Boską cześć oddawano Selene głównie na Peloponezie.

Selene jest postacią, która w mitach pojawia się sporadycznie. Najbardziej znany mit opowiada o miłości bogini do Endymiona (pięknego i młodego pasterza, królewicza elijskiego), którego odwiedzała w grocie na wzgórzu Latmos^[1][4].

W sztuce przedstawiana jest zwykle jako urodziwa „białolica” kobieta z wielkimi skrzydłami u ramion, w świetlistym peplosie i himationie, z pochodnią w ręce, z półksiężycem, w diademie^{[a][1][16][17][18]}.

Wyobrażenie o bogini przejawia się w greckim malarstwie wazowym i rzeźbie (wschodni przyczółek Partenonu, reliefy na rzymskich sarkofagach), w malarstwie olejnym, w poezji i prozie.

Imieniem bogini została nazwana jedna z planetoid – (580) Selene. Od Selene pochodzą nazwy pojęć związanych z Księżycem, takie jak: selenodezja^[19], selenofizyka^[20], selenografia^[21][22], selenologia^[23], selenonautyka^[24], Selenita^[25] oraz selenit^[26] (gr. selēnítēs ‘księżycowy’) – minerał, którego połysk przypomina księżycową poświatę, a także pierwiastek selen.

Zobacz też

Zobacz w Wikiźródłach: • Endymion • Z księżycowych woni

• bóstwa lunarne
• bóstwa uraniczne
• drzewo genealogiczne bóstw greckich
• kult lunarny

Uwagi

1. Z półksiężycem, w diademie była przedstawiana także grecka bogini Artemida. Na wzór greckiej Selene przedstawiano rzymską Lunę.