SMS Emden (1908)

SMS Emden – niemiecki krążownik pancernopokładowy, używany na początku I wojny światowej. Był to pierwszy krążownik o tej nazwie, pochodzącej od miasta Emden – pod koniec I wojny światowej wszedł do służby drugi „Emden”.

Ten artykuł dotyczy krążownika z 1909 roku. Zobacz też: inne okręty o tej nazwie.

SMS „Emden”

Historia
Stocznia	Kaiserliche Werft Danzig
Położenie stępki	6 kwietnia 1906
Wodowanie	26 maja 1908
Kaiserliche Marine
Wejście do służby	10 lipca 1909
Los okrętu	zniszczony 9 listopada 1914 w bitwie koło Wysp Kokosowych
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	projektowa - 3664 t pełna - 4268 t
Długość	118,3m
Szerokość	13,5 m
Zanurzenie	5,53 m
Napęd
2 maszyny parowe o mocy łącznej 16 350 KM, 12 kotłów parowych, 2 śruby
Prędkość	24 węzły
Zasięg	3 760 Mm przy 12 w.
Uzbrojenie
10 x 105 mm (10xI), 8 x 52 mm[1], 10 karabinów maszynowych[2], 2 wt 450 mm
Załoga	361, w tym 18 oficerów

„Emden” należał do małych krążowników pancernopokładowych (niemiecka klasyfikacja: kleines Kreuzer) typu Dresden, rozwinięcia typu Bremen. Jego okrętem bliźniaczym, lecz różniącym się siłownią, był „Dresden”.

Budowę „Emdena” rozpoczęto w Stoczni Cesarskiej w Gdańsku 6 kwietnia 1906 roku, kadłub zwodowano 26 maja 1908 roku. Okręt wszedł do służby 10 lipca 1909 roku^[3] i został wysłany do niemieckiej kolonii Qingdao w Chinach, gdzie dołączono go do składu Wschodnioazjatyckiej Eskadry Krążowników. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, 31 lipca 1914 roku okręt został odłączony od głównych sił eskadry niemieckiej i opuścił Qingdao, po czym samodzielnie polował jako rajder na samotne statki handlowe Wielkiej Brytanii i jej sojuszników na Oceanie Indyjskim. 4 sierpnia 1914 roku zdobył na Morzu Japońskim rosyjski parowiec „Riazań”, przebudowany później na niemiecki krążownik pomocniczy „Cormoran”^[4]. Przez następne trzy miesiące, pod dowództwem kapitana Karla von Müllera, zdołał zatopić lub zdobyć 23 statki handlowe o łącznej pojemności 101 182 BRT, unikając wytropienia przez poszukujące go okręty. W nocy 22 września 1914 roku okręt ostrzelał brytyjskie instalacje w Madrasie w Indiach. Choć zniszczenia były stosunkowo niewielkie, w mieście wybuchła panika i epizod był ciosem w brytyjski prestiż. 28 października „Emden”, zamaskowany jako brytyjski krążownik przez dodanie fałszywego czwartego komina, wszedł do portu Penang w Malezji i otworzył ogień do stojących tam alianckich okrętów, zatapiając francuski kontrtorpedowiec „Mousquet” i rosyjski mały krążownik pancernopokładowy „Żemczug”(inne języki) (Жемчуг, pol. "Perła").

Wrak „Emdena”

Wrak SMS Emden

„Emden” został przechwycony przez australijski krążownik lekki HMAS „Sydney” i zatopiony 9 listopada 1914 roku w bitwie koło Wysp Kokosowych. „Sydney” był nowszy, dużo większy i o wiele lepiej uzbrojony, uzbrojony w 8 dział 152 mm, o znacznie większej sile i zasięgu rażenia, niż 10 dział 105 mm „Emdena” (ciężar salwy burtowej odpowiednio 295 kg i 72 kg). „Sydney” był też o 2 węzły szybszy od „Emdena”, a więc lżej uzbrojony krążownik nie był w stanie uciec z pola bitwy. Zniszczony ostrzałem „Emden” wyrzucił się na brzeg Wysp Kokosowych. Niemcy oszacowali straty na 134 zabitych i 65 rannych z załogi liczącej 376 ludzi. Okręt australijski miał czterech zabitych i 12 rannych. Do niewoli dostało się 11 oficerów i 166 podoficerów i marynarzy. Rannych odtransportowano do Kolombo, zaś pozostałych jeńców przerzucono na pokładzie krążownika „Hampshire” do obozu na Malcie, gdzie przebywali do końca wojny. Tego losu uniknęła 45-osobowa grupa pod dowództwem kpt. Hellmuta von Mücke, wysłana przed bitwą na jedną z wysp archipelagu. Oddział ten przez Holenderskie Indie Wschodnie i Półwysep Arabski dotarł w 1915 roku do Konstantynopola, a stamtąd do Niemiec.

Walka z „Emdenem” była pierwszą bitwą morską w historii australijskiej marynarki wojennej (Royal Australian Navy, stworzonej w 1911 roku) i jako taka ma duże znaczenie historyczne dla Australii. Dla jej upamiętnienia dwa działa „Emdena” zostały wymontowane z wraku i ustawione jako pomniki w miastach Sydney i Canberra.

Dane

Działo 105 mm „Emdena” na pomniku w Australii

• wyporność:
  • projektowa: 3664 t
  • pełna: 4268 t
• długość (maksymalna): 118,3 m
• szerokość: 13,5 m
• zanurzenie: 5,53 m
• napęd: 2 pionowe trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania (VTE) o mocy łącznej 16 350 KM, 12 kotłów parowych, 2 śruby
• prędkość maksymalna: 24 w.
• zapas paliwa: 740 t węgla
• zasięg maksymalny: 3 760 Mm przy 12 w.
• załoga: 361, w tym 18 oficerów

• Uzbrojenie:
  • 10 pojedynczych dział 105 mm (L/40) (10xI: 4 w kazamatach, 2 z maskami pancernymi w stanowiskach burtowych i po 2 z maskami pancernymi na dziobie i rufie, obok siebie).
  • 8 pojedynczych dział 52 mm w kazamatach (8xI)^[1]
  • 10 karabinów maszynowych^[2]
  • 2 wyrzutnie torped 450 mm (stałe podwodne burtowe)

• Opancerzenie: (uwaga: dane różnią się w publikacjach)
  • pokład pancerny: 20–30 mm^[5]
  • stanowisko dowodzenia: 100 mm
  • maski dział: 50 mm

„Emden” w kulturze

Śląski poeta Benno Nehlert napisał wiersz ku czci okrętu opublikowany w zbiorze Kriegsgedichte.

Hellmut von Mücke opisał dzieje okrętu i swej grupy w dwóch książkach wydanych jeszcze w czasie wojny w Niemczech i USA. W latach międzywojennych na ich kanwie nakręcono trzy filmy. W roku 2012 reżyser Berengar Pfahl zrealizował film Die Männer der Emden, poświęcony wędrówce grupy marynarzy^[6].

Przypisy

1. 8 dział 52 mm według Conway’s... s. 157 oraz S.B. Trubicyn Legkije kriejsiera Giermanii 1914–1918 gg, które źródła odsyłają w zakresie uzbrojenia do typu Königsberg
2. Karabiny maszynowe według www.german-navy.de
3. Egzotyczna epopeja gdańskiego krążownika
4. Jarosław Witkowski. Upadek Tsingtao. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2012. XVII (125), s. 83, lipiec – sierpień 2012. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X.
5. Pokład 20–30 mm według Conway’s... s. 157 oraz S.B. Trubicyn Legkije kriejsiera Giermanii 1914–1918 gg, które źródła odsyłają w zakresie pancerza do typu Königsberg
6. Die Männer der Emden. IMDb.

Bibliografia

• Robert Gardiner (red.): Conway’s All the World’s Fighting Ships: 1906-1921, US Naval Institute Press, Annapolis, 1985, ISBN 0-87021-907-3
• AndrzejA. Perepeczko AndrzejA., Wojna samotnych krążowników, Warszawa: Lampart, 1997, ISBN 83-86776-30-7, OCLC 750913664. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Opis na stronie www.german-navy.de

Kontrola autorytatywna (krążownik lekki):

• GND: 4137726-6

Encyklopedie internetowe:

• SNL: Emden_-_krysser_1925, Emden_-_krysser_1907