SMS A 32

A 32 – torpedowiec niemieckiej marynarki Kaiserliche Marine z okresu I wojny światowej, typu A 26. Brał udział w operacji Albion, w czasie której został utracony na mieliźnie. W 1923 roku wydobyty i przyjęty do służby przez Estonię, w Eesti merejõud nosił imię Sulew. Wraz z pozostałymi estońskimi jednostkami przejęty przez ZSRR w 1940 roku. Podczas II wojny światowej brał udział w ewakuacji Tallinna pod nazwą Amietist. Po wojnie służył w straży granicznej, zezłomowany w latach pięćdziesiątych.

A 32

Okręt pod banderą Estonii.
Klasa	torpedowiec
Typ	A 26
Projekt	1915
Historia
Stocznia	Schichau-Werke, Elbląg
Wodowanie	15 lipca 1916
Kaiserliche Marine
Nazwa	A 32
Wejście do służby	14 października 1916[1]
Wycofanie ze służby	25 października 1917
Eesti merejõud
Nazwa	Sulew / Sulev
Wejście do służby	sierpień 1924
Marynarka Wojenna ZSRR
Nazwa	Amietist (ros. Аметист)
Wejście do służby	6 sierpnia 1940
Wycofanie ze służby	4 lipca 1945
Los okrętu	złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	pełna: 250 ton projektowa: 277 ton
Długość	50 m
Szerokość	5,32 m
Zanurzenie	2,12–2,34 m
Napęd
kocioł parowy Schultz, turbina parowa o mocy 3500 KM, 1 śruba
Prędkość	25 węzłów
Zasięg	1500 mil morskich przy 20 węzłach
Uzbrojenie
do 1917: 2 × 88 mm L/30 do 1934: 2 × 76 mm L/50 od 1935: 2 × 75 mm L/50 od 1940: 3 × 45 mm, 3 km 12,7 mm cały czas: 10 min
Wyrzutnie torpedowe	do 1934: 1 × 450 mm od 1935: 2 × 450 mm
Załoga	do 1934: 29 od 1935: 36 od 1940: 42

Budowa i opis techniczny

A 32 był torpedowcem typu A 26. Został zbudowany w stoczni Schichau-Werke w Elblągu pod numerem stoczniowym 956. Jego wodowanie odbyło się 15 lipca 1916 roku^[2].

Jego całkowita długość wynosiła 50 metrów, szerokość 5,32 metra, zaś zanurzenie 2,12 metra na dziobie i 2,34 metra na rufie^[2].

Okręt napędzany był przez turbinę parową produkcji Schichaua, z dwustronnym kotłem olejowym, napędzającą pojedynczą śrubę. Rozwijała ona moc 3500 KM. Okręt mógł rozwinąć 25 węzłów. Zapas 53 ton paliwa pozwalał jednostce na pokonanie 1500 mil morskich przy 20 węzłach^[2].

W czasie służby w Kaiserliche Marine torpedowiec uzbrojony był w dwa działa kalibru 88 milimetrów L/40 oraz w wyrzutnię torpedową kalibru 450 milimetrów^[3].

Służba

Okręt brał udział w operacji Albion. Działał w ramach bałtyckiej flotylli poszukiwawczej dowodzonej przez komandora porucznika von Rosenberga. Wraz z niszczycielem T 142, torpedowcami A 28 i A 30 oraz 32 uzbrojonymi trawlerami i lugrami wchodził w skład 1 półflotylli dowodzonej przez kapitana Sacha. Zadaniem zespołu była ochrona głównych sił przed brytyjskimi i rosyjskimi okrętami podwodnymi^[4]. Flotylla wyruszyła z Lipawy 10 października i już następnego dnia wieczorem dotarła do miejsca przyszłego desantu w zatoce Taga^[5]. Okręt uczestniczył 16 października w bitwie koło wyspy Moon. W zespole z trzema kontrtorpedowcami (T 144, T 142, T 130) i pięcioma innymi torpedowcami (A 27, A 28, A 29, A 30 i A 31) atakował cele na zachodniej części wyspy Moon, w miejscu gdzie próbowały przedostać się niemieckie oddziały^[6]. Został utracony 25 października 1917 roku w wyniku wyrzucenia przez sztorm na brzeg wyspy Saaremaa^[7].

Estończycy zdecydowali się wykorzystać porzuconą przez Niemców jednostkę w 1923 roku. Prace nad podnoszeniem okrętu z dna trwały od września do października, a prowadzone były przy pomocy okrętów „Mardus” i „Meeme”^[8] . Przeszedł on remont w Tallinnie, a w skład Eesti merejõud został włączony w sierpniu 1924 roku, pod nazwą „Sulew”^[2].

W 1929 roku odbyła się oficjalna podróż do Lipawy. Poza „Sulewem” brały w niej udział dwa niszczyciele: „Lennuk”, na którego pokładzie przebywał dowódca Eesti merejõud Herman Salza oraz „Wambola”. Wizyta trwała od 4 do 8 sierpnia, zaś 9 sierpnia „Lennuk” odwiedził Rygę^{[uwaga 1]}, gdzie doszło do wymiany salw honorowych^[9].

Okręt poddawany był kilku remontom, podczas których wprowadzano w nim modyfikacje. W 1932 roku główny maszt jednostki został skrócony. Większy remont torpedowiec przeszedł w latach 1934–1935. W jego trakcie dodano dodatkową wyrzutnię torped oraz wymieniono działa główne na 75 mm L/50^{[uwaga 2]} — spowodowało to wzrost etatów z 29 do 36 ludzi. Ostatni, całoroczny remont, okręt przeszedł w 1938 roku^[10].

W związku z reformą języka estońskiego z połowy lat 30. nazwa okrętu została skorygowana na „Sulev”^[2].

„Sulev” brał udział w internowaniu polskiego okrętu podwodnego ORP „Orzeł”. Znajdował się on przy polskiej jednostce w momencie wręczania załodze decyzji o internowaniu, 15 września 1939 roku około godziny 11:25^[11]. W momencie ucieczki „Orła”, około 2 godziny po północy 18 września, „Sulev” pełnił służbę wartowniczą. Po podniesieniu alarmu załadowano działo okrętu i przygotowano się do ataku. Rozkaz wystrzału nie został jednak wydany, co pozwoliło Polakom uciec z portu^[12]. Torpedowiec uczestniczył w poszukiwaniu uciekiniera – między 18 a 19 września przeszukiwał on obszar na zachód od Tallinna, do półwyspu Tahkuna na wyspie Hiuma^[13].

W wyniku okupacji Estonii przez Armię Czerwoną okręt został jako dozorowiec włączony 6 sierpnia 1940 roku w skład Floty Bałtyckiej Marynarki Wojennej ZSRR^[7]. Nową nazwę — „Amietist” (ros. Аметист, pol. ametyst) nadano mu 26 października^[7]. Już 17 października został przekazany szkole wojsk granicznych NKWD jako szkolny okręt patrolowy, jednak w wyniku agresji niemieckiej na ZSRR powrócił 22 czerwca 1941 na listę marynarki jako dozorowiec^[7]. W tym czasie nastąpiło przezbrojenie okrętu — artylerię stanowiły trzy działa kalibru 45 mm uzupełnione trzema karabinami maszynowymi 12,7 mm — co spowodowało zwiększenie liczby załogantów do 42 osób. Okręt osłaniał pierwszy konwój w trakcie ewakuacji Tallinna 28 sierpnia 1941 roku^[10]. Brał następnie udział w obronie Leningradu^[7].

„Amietist” powrócił do wojsk granicznych NKWD 15 czerwca 1945 roku, a z listy okrętów wojennych wykreślono go 4 lipca tego roku^[7]. Służbę zakończył w latach 50., po czym został zezłomowany^[14].

Uwagi

1. Nie ma informacji, czy towarzyszył mu „Sulew”.
2. O ile nie jest to literówka w Ehlers 2012 ↓, s. 50

Przypisy

1. Torpedoboot 1915 / german-navy.de
2. Ehlers 2012 ↓, s. 50.
3. Sieche 1985 ↓, s. 172.
4. Kosiarz 1979 ↓, s. 306.
5. Kosiarz 1979 ↓, s. 318–319.
6. Kosiarz 1979 ↓, s. 337–338.
7. Bierieżnoj 1994 ↓, s. 68-69.
8. Sammalsoo 1999 ↓.
9. Baszkirow i in. 2002 ↓, s. 22.
10. Ehlers 2012 ↓, s. 50–51.
11. Sammalsoo 2014 ↓, s. 93–94.
12. Sammalsoo 2014 ↓, s. 95–96.
13. Sammalsoo 2014 ↓, s. 96.
14. Ehlers 2012 ↓, s. 51.

Bibliografia

• Hartmut Ehlers. Marynarka Wojenna i Paramilitarne Siły Morskie Estonii 1918-1940. „Okręty Wojenne”, s. 50–51, 2012. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 1/2012 (111). (pol.).
• Leonid G. Baszkirow, Andres Waldre, Nikołaj W. Mitiuckow, John A. Rodriges. Niszczyciele Spartak i Awtroił cz. IV. „Okręty Wojenne”, s. 24–28, 2002. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. Nr 54 (4/2002). (pol.).
• Peedu Sammalsoo. 15 jalga kiilu all: 75 aastat suurtükilaeva “Meeme” hukkumisest. „Meremees”, s. 34–36, 1999. nr 17–18. (est.).
• Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979, seria: Historia morska. ISBN 83-215-3234-9. (pol.).
• Peedu Sammalsoo. Tallińska epopeja ORP Orzeł we wrześniu 1939 r.. „Technika Wojskowa – Historia”, s. 92-98, wrzesień/październik 2014. Warszawa: Magnum X. ISSN 2080-9743. Nr 5 (29). (pol.).
• Erwin Sieche: All the World's Fighting Ships 1906–1921. Londyn: Conway Maritime Press Ltd, 1985, s. 172. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Siergiej Bierieżnoj: Trofiei i rieparacii WMF SSSR. Sprawocznik. Jakuck: 1994. (ros.).