Remove ads
Ruś Szlachtowska (j. łemkowski Шляхтівска Русь) – nazwa wymyślona w latach trzydziestych XX wieku przez prof. Romana Reinfussa[1] i odnosząca się do regionu czterech wsi w dolinie Ruskiego Potoku (obecna nazwa: Grajcarek). Wspomniane wsie to Biała i Czarna Woda oraz Jaworki i Szlachtowa[1].
| Miejsce zamieszkania | |
|---|---|
| Język | |
| Religia | |
| Grupa | |
 | |
Tereny późniejszej Rusi Szlachtowskiej stanowiły od 1257 r. część oprawy wiannej księżnej Kunegundy, żony Bolesława V Wstydliwego, a następnie weszły w skład majątku ufundowanego przez nią klasztoru klarysek w Starym Sączu. W późniejszych czasach stanowiły własność prywatną, należąc do często zmieniających się właścicieli. W XIV, a zwłaszcza w XV w. napłynęły tu ze wschodu grupy koczowniczych pasterzy "wołoskich", wśród których jednak dominował element rusiński. Ci z nich, którzy zaniechali dalszej wędrówki na zachód wzdłuż grzbietu Karpat, zostali z czasem zmuszeni do osiedlenia się na stałe, tworząc cztery wspomniane wsie. Teren ten, o wyraźnie zaznaczonych morfologicznie granicach, nie wpadał pod jurysdykcję starostów czorsztyńskich, stanowiąc część klucza ziemskiego z siedzibą w Nawojowej[2].
Remove ads
Obszar osadnictwa rusińskiego, jednak geograficznie odizolowany od zwartego osadnictwa łemkowskiego i różniący się kulturowo od Łemkowszczyzny[1].
Od reszty osadnictwa rusińskiego w Polsce terytorium to było oddzielone lesistym pasmem Beskidu Sądeckiego oraz zasiedloną przez Polaków doliną Popradu[1]. Przez grzbiet Małych Pienin bezpośrednio graniczyło jednak z wsiami rusińskimi na Spiszu, Lipnikiem Wielkim, Folwarkiem i Litmanową[1].
Według Reinfussa przed I wojną światową (i oddzieleniem granicą polityczną) mieszkańcy Rusi Szlachtowskiej żyli w bliskich stosunkach z Rusinami spiskimi (stosunki ekonomiczne, wzajemne małżeństwa)[1]. Rusini Szlachtowscy byli przez nich określani jako Rusnaki pilśki, Zahoriane i Cotaki (ostatnie określenie miałoby pochodzić od stosowania zaimka pytającego co?, zamiast ruskiego szto?)[1]. Drogą kontaktów z Rusinami spiskimi na Ruś Szlachtowską przenikały wpływy słowackie[1].
Ze względu na brak bezpośrednich relacji między Rusinami Szlachtowskimi a Łemkami nie wytworzyły się istotne stosunki między tymi grupami[1]. Rusini Szlachtowscy byli świadomi zarówno odrębności kulturowych od Łemków (w gwarze, stroju, budownictwie, zwyczajach), jak i podobieństwa językowego oraz religijnego[1].
Natomiast bardzo wyraźne było poczucie odrębności Rusinów Szlachtowskich od Polaków - spowodowane przede wszystkim różnicami językowymi i wyznaniowymi (wyznawali grekokatolicyzm)[1]. Samookreślali się oni jako Rusnaki, a swoją mowę nazywali jawirską[1].
Remove ads
Większość mieszkańców wyjechała do Ukraińskiej SRR już 1945 w ramach wymiany mieszkańców pomiędzy Polską i Związkiem Radzieckim. W ramach Akcji „Wisła” w 1947 do opuszczenia tego terenu zmuszono nieliczne, pozostające tam jeszcze rodziny Łemków (ok. 350 osób). Do 1945 żyło tu 2100 Łemków.
Pierwszy etap wysiedleń był w zasadzie dobrowolny i odbywał się na mocy zawartego między Polską i ZSRR układu o przesiedleniach ludności polskiej i ukraińskiej. O ile w innych rejonach zamieszkanych przez Łemków dobrowolnie przeniosło się ich bardzo niewielu, to Ruś Szlachtowską na tym etapie opuściła ich większość, bo aż 1857 ludzi. Pozostały tylko 23 rodziny. Z dokumentacji wywozowej wynika, że tylko co dziesiąta rodzina zabierała ze sobą konia (każda zaś jedną krowę i zwykle dwie owce lub kozy), co może świadczyć o tym, jak biedni to byli ludzie. W 1947 część Łemków powróciła do swoich domów i zaczęła się upominać o zwrot gospodarstw, ale niektóre z nich były już zajęte przez napływającą z Podhala ludność polską. W 1947 w ramach Akcji „Wisła” przymusowo wysiedlono niemal wszystkich Łemków (w gminie Szczawnica pozostało tylko 18 osób). Mieli jedną godzinę na spakowanie się[3]. Według innego źródła 103 Łemków wysiedlono na początku 1950.[4]
Obecnie wieś Biała Woda nie istnieje, ocalała część wsi Czarna Woda administracyjnie należy do Jaworek. Po Akcji „Wisła” zarówno Szlachtową, jak i Jaworki zasiedliła ludność z terenów Podhala i Spiszu.
Remove ads
Narodowość
| Miejscowość | ruska | polska | żydowska | niemiecka |
|---|---|---|---|---|
| Biała Woda | 462 | 1 | - | - |
| Czarna Woda | 274 | 4 | - | - |
| Jaworki | 545 | 2 | 5 | - |
| Szlachtowa | 586 | 19 | 2 | 6 |
| Razem | 1867 | 26 | 7 | 6 |
Religia
| Miejscowość | Grekokatolicyzm | Rzymskokatolicyzm | Judaizm |
|---|---|---|---|
| Biała Woda | 462 | 1 | - |
| Czarna Woda | 273 | 5 | - |
| Jaworki | 545 | 2 | 5 |
| Szlachtowa | 585 | 26 | 2 |
| Razem | 1865 | 34 | 7 |
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads