Rozella białolica

Rozella białolica^[3] (Platycercus eximius) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae). Zasiedla południowo-wschodnią i wschodnią Australię oraz Tasmanię. Introdukowany również na Nową Zelandię i wyspę Norfolk. Nie jest zagrożony wyginięciem. Dość często spotykany w hodowlach^[4].

Rozella białolica

Platycercus eximius[1]
(Shaw, 1792)
Platycercus eximius diemenensis – samiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	papugowe
Rodzina	papugi wschodnie
Podrodzina	damy
Plemię	Platycercini
Rodzaj	Platycercus
Gatunek	rozella białolica
Synonimy
Psittacus eximius Shaw, 1792
Podgatunki
zobacz opis w tekście
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Zielony – zasięg naturalny, fioletowy – introdukowany

Taksonomia

Ilustracja załączona do pierwszego opisu

Po raz pierwszy gatunek opisał George Shaw. Opis ukazał się w The naturalists' miscellany w 1792; dołączona była doń tablica barwna (patrz: po lewej) o numerze 93. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Psittacus eximius. Holotyp pochodził z Nowej Południowej Walii^[5]. Obecnie (2023) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza rozellę białolicą w rodzaju Platycercus^[6]. Niektórzy autorzy uznawali rozelle: białolicą, żółtawą (P. venustus) i bladą (P. adscitus) za jeden gatunek^[7]. IOC traktuje te 3 taksony jako odrębne gatunki i wyróżnia 3 podgatunki rozelli białolicej – nominatywny, P. e. elecica i P. e. diemenensis^[6]. Chronologicznie najnowszy jest P. e. elecica, opisany w 1989 na łamach Canberra Bird Notes^[8]. P. e. diemenensis został opisany w 1911 przez Northa; opisał ten takson już wcześniej w 1896, ale nie nadał mu nazwy^[9]. P. e. aureodorsalis to młodszy synonim, niemający pierwszeństwa, względem P. e. elecica^[7][8].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[6][7]:

• P. e. elecica Schodde & Short, 1989 – południowo-wschodni Queensland i północno-wschodnia Nowa Południowa Walia
• P. e. eximius (Shaw, 1792) – południowo-wschodnia Nowa Południowa Walia, Wiktoria i południowo-wschodnia Australia Południowa
• P. e. diemenensis North, 1911 – Tasmania

Rozelle białolice zostały introdukowane na Nową Zelandię^[7]. Po raz pierwszy pojawiły się w Dunedin, w 1910. Następnie w okolicach 1920 wprowadzono je do Auckland, a w latach 60. XX wieku – do Wellington. Populacja na Wyspie Południowej jest niewielka i ograniczona do okolic Dunedin. Na Wyspie Północnej występują dwie populacje i tam papugi te są powszechniejsze, występują zwłaszcza w okolicach Northland, Auckland, Waikato, Wairarapa i Wellington^[10].

Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wymienia rozellę białolicą na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny)^[11].

Morfologia

Długość ciała wynosi 29–34 cm^[12], masa ciała – 90–120 g^[7]. Głowę porastają pióra szkarłatne, policzki i gardło są białe. Pióra na wierzchu ciała wyróżniają czarne środki, pozostała ich część jest żółta i zielona na krawędziach. Kuper i pokrywy nadogonowe są żółtozielone z delikatnymi, ciemnymi krawędziami. Zgięcie skrzydła porośnięte niebieskimi piórami. Pokrywy skrzydłowe mniejsze czarne, średnie i większe – jasnoniebieskie. Lotki czarne z niebieskimi (zewnętrzne lotki) lub żółtymi krawędziami. Wewnętrzne lotki II rzędu mają bardziej zielonawe końcówki. Lotki I rzędu wyróżniają się emarginacją. Spód skrzydła czarniawy, pokrywy podskrzydłowe niebieskie. Górna część piersi szkarłatna, jaskrawa, niższa część żółta z cienkimi, ciemnymi krawędziami piór. Okolice kloaki porastają pióra żółtozielone. Pokrywy podogonowe czerwone. Sterówki u nasady zielone, ku końcowi kolor przechodzi w niebieski; zewnętrzne sterówki mają ciemniejsze nasady, a na końcu są jasnoniebieskie. Od spodu ogon zdaje się być jasnoniebieski z białym końcem. Dziób jasnoszary, tęczówka ciemnobrązowa; nogi szarobrązowe^[12]. Samica jest nieznacznie mniejsza od samca, czerwień na jej głowie jest mniej intensywna, a zieleń na grzbiecie – bardziej intensywna. Wiele samic ma również jasny pasek skrzydłowy. Wymiary szczegółowe (nieokreślona liczba i płeć ptaków): długość skrzydła – 138–161 mm, długość ogona 146–178 mm; długość dzioba 15–17 mm; długość skoku – 19–22 mm^[12].

Istnieje rzadka, czerwona odmiana, którą można odróżnić od hybryd rozelli białolicych z królewskimi (P. elegans) dzięki czysto białym policzkom (nie biało-niebieskim lub niebieskim). Ptaki podgatunku P. e. elecica wyróżniają się ciemniejszą głową i piersią, niebiesko- lub turkusowozielonym kuprem i szerokimi, żółtymi (bardziej zielonawymi u samic) końcówkami piór grzbietu. Osobniki podgatunku P. e. diemenensis mają większą białą plamę na policzkach oraz obszerniejszą i ciemniejszą czerwień na głowie i piersi^[12].

Ekologia i zachowanie

Jajo z kolekcji muzealnej

Pisklęta

Rozelle białolice zamieszkują różnorodne środowiska – otwarte lasy, lasy nadrzeczne, eukaliptusowe zagajniki, obrzeża lasów, obszary trawiaste, pastwiska, obszary rolnicze i obszary podmiejskie. Na Nowej Zelandii, gdzie zostały introdukowane, zamieszkują lasy sosnowe i zakrzewienia. Papugi te zasiedlają obszary o rocznej sumie opadów przekraczającej 400 mm, odnotowywane bywały najwyżej do 1250 m n.p.m. Nie są szczególnie związane z eukaliptusami Eucalyptus gracilis, w suchszych obszarach wybierają tylko zadrzewione brzegi cieków^[12].

Rozelle białolice to ufne ptaki. Przy drapaniu się po głowie przekładają nogę nad skrzydłem. Najczęściej widywane są w parach lub małych grupach. Integrują się z rozellami królewskimi (P. elegans), bladymi (P. adscitus) i świergotkami seledynowymi (Psephotus haematonotus). Od końca sezonu lęgowego do wczesnej wiosny można napotkać również większe stada. Pożywienie rozelli białolicych stanowią nasiona, jagody, owoce, kwiaty, nektar i owady. Żerują zarówno w drzewach, jak i na ziemi. Mogą powodować szkody w sadach^[12].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od czerwca do marca. Podczas zalotów samiec opuszcza skrzydła, stroszy pióra na piersi i kuprze oraz kłania się, rozkładając i kiwając ogonem. Gniazdo często umieszczone jest w dziupli, ale zdarzały się też gniazda w norach żołny tęczowej (Merops ornatus), na słupach telegraficznych i w dziurach w ściętych pniach. W zniesieniu znajduje się od 4 do 6 jaj (maksymalnie notowano 9), składane są na wyściółkę gniazda z butwiejących wiórów drewna. Samica wysiaduje jaja przez około 18 dni. Około 10 dni po wykluciu młodymi zajmują się już oboje rodzice, młode opierzają się w pełni po blisko 33 dniach życia. Pozostają z rodzicami jeszcze miesiąc, póki nie zaczną kolejnego lęgu^[12].

Status i ochrona

IUCN uznaje rozellę białolicą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako bardzo pospolity w większości zasięgu występowania. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako rosnący ze względu na postępujące niszczenie środowiska, które tworzy nowe miejsca życia dla rozelli^[2][13]. Gatunek ten jest ujęty w II załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)^[14].

W niewoli

Rozelle białolice w niewoli mogą żyć do 20 lat. Potrzebują woliery o długości minimum 3 m. W diecie potrzebują mieszanki ziaren: kanaru, owsa, krokosza, prosa i niewielkich ilości nasion konopi. Słonecznik należy podawać w ilościach ograniczonych. Papugom należy zapewnić kiełki, np. fasoli mung, i warzywa, np. gotowaną fasolę półksiężycowatą, kukurydzę, zielone liście, np. buraka, mniszka^[15], sałaty, gwiazdnicy. Należy też podawać warzywa, jak marchew, seler, cukinia, owoce – jabłka, gruszki, banany, pomarańcze, granaty oraz orzechy^[4].

Zobacz też

• ptaki obserwowane w Polsce, lecz nie zaliczone do polskiej awifauny