Rodzaje sił zbrojnych w Wojsku Polskim

Rodzaje sił zbrojnych w Wojsku Polskim (RSZ) – rodzaje sił zbrojnych występujące w Wojsku Polskim od 1918 roku.

1 września 1938 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym, która sankcjonowała podział Sił Zbrojnych II RP na: „wojsko” (wojska lądowe) i marynarkę wojenną. Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza^[1].

22 lutego 1940 roku Naczelny Wódz generał dywizji Władysław Sikorski wydał rozkaz w sprawie usamodzielnienia lotnictwa: „Usamodzielniając siły powietrzne Państwa i czyniąc je równorzędną częścią składową Armii obok wojsk lądowych i marynarki, oczekuję od was, że pracą oraz jej rezultatami, a w przyszłości działalnością bojową uzasadnicie w pełni doniosłą decyzję, która jest wyrazem wielkiego zaufania, jakim darzę siły powietrzne”^[2].

W dniu 28 maja 1950 roku weszła w życie ustawa z dnia 4 lutego 1950 roku o powszechnym obowiązku wojskowym, która sankcjonowała podział Sił Zbrojnych na pięć rodzajów:

• wojska lądowe,
• wojska lotnicze,
• marynarkę wojenną,
• wojska obrony przeciwlotniczej,
• wojska wewnętrzne (ochrony pogranicza i bezpieczeństwa wewnętrznego)^[3].

W dniu 21 kwietnia 1959 roku weszła w życie ustawa z dnia 30 stycznia 1959 roku o powszechnym obowiązku wojskowym, która sankcjonowała podział Sił Zbrojnych na cztery rodzaje:

• wojska lądowe,
• wojska lotnicze i obrony przeciwlotniczej,
• marynarkę wojenną,
• wojska wewnętrzne^[4].

W dniu 30 marca 1963 roku weszła w życie ustawa z dnia 28 marca 1963 roku zmieniająca ustawę o powszechnym obowiązku wojskowym, która sankcjonowała podział Sił Zbrojnych na cztery rodzaje:

• wojska lądowe,
• wojska lotnicze,
• wojska obrony powietrznej kraju,
• marynarkę wojenną^[5].

W dniu 29 listopada 1967 roku weszła w życie ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (uchylona w 2022), która zerwała z dotychczasową praktyką ustawowego umocowania prawnego rodzajów sił zbrojnych^[6].

W dniu 1 września 1979 roku weszła w życie ustawa z dnia 28 czerwca 1979 roku o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, która ponownie sankcjonowała podział Sił Zbrojnych na cztery rodzaje:

• wojska lądowe,
• wojska lotnicze,
• wojska obrony powietrznej kraju,
• marynarkę wojenną.

Ponadto ustawa stanowiła, że „Rodzaje Sił Zbrojnych składają się z jednostek wojskowych i związków organizacyjnych różnych rodzajów i służb”^[7].

W dniu 17 października 1997 roku weszła w życie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, na podstawie której Prezydent RP, jako najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych został uprawniony do mianowania dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony^[8].

W dniu 4 lipca 2007 roku weszła w życie ustawa z dnia 24 maja 2007 roku o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która między innymi stanowiła, że Wojska Specjalne są czwartym rodzajem Sił Zbrojnych RP, natomiast stanowisko Dowódcy Operacyjnego Sił Zbrojnych jest równorzędne stanowisku dowódcy rodzaju Sił Zbrojnych^[9].

Do dnia 31 grudnia 2013 roku dowódcami rodzajów Sił Zbrojnych byli: Dowódca Wojsk Lądowych, Dowódca Sił Powietrznych, Dowódca Marynarki Wojennej oraz Dowódca Wojsk Specjalnych.

Dowódcy RSZ byli właściwi w zakresie dowodzenia jednostkami wojskowymi i związkami organizacyjnymi Sił Zbrojnych z wyłączeniem jednostek wojskowych lub związków organizacyjnych Sił Zbrojnych bezpośrednio podporządkowanych Ministrowi Obrony Narodowej albo innym organom lub podmiotom:

• Dowódcy Garnizonu Warszawa,
• Szefowi Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych,
• Szefowi Inspektoratu Wojskowej Służby Zdrowia,
• Komendantowi Głównemu Żandarmerii Wojskowej.

Z dniem 1 stycznia 2014 roku weszła w życie ustawa z dnia 21 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz niektórych innych ustaw, na podstawie której:

• utrzymano podział Sił Zbrojnych na cztery RSZ (Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna i Wojska Specjalne),
• zlikwidowano dotychczasowe dowództwa RSZ: Dowództwo Wojsk Lądowych, Dowództwo Sił Powietrznych, Dowództwo Marynarki Wojennej i Dowództwo Wojsk Specjalnych, a wraz z nimi stanowiska służbowe: Dowódcy Wojsk Lądowych, Dowódcy Sił Powietrznych, Dowódcy Marynarki Wojennej i Dowódcy Wojsk Specjalnych,
• ustanowiono nowych dowódców RSZ: Dowódcę Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych i Dowódcę Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych^[10].

1 stycznia 2017 r. na mocy ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw wprowadzony został piąty rodzaj sił zbrojnych Wojska Obrony Terytorialnej podlegający Dowódcy Wojsk Obrony Terytorialnej^[11].

Od wejścia w życie ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, zgodnie z jej art. 15. ust. 1 i 4 w skład Sił Zbrojnych RP wchodziło:

• pięć rodzajów:
  • Wojska Lądowe,
  • Siły Powietrzne,
  • Marynarka Wojenna,
  • Wojska Specjalne,
  • Wojska Obrony Terytorialnej,
• jeden specjalistyczny komponent:
  • Wojska Obrony Cyberprzestrzeni,
• jedna wyspecjalizowana i wyodrębniona służba:
  • Żandarmeria Wojskowa.