Rioja (wino)

Rioja – wino hiszpańskie i jednocześnie nazwa regionu winiarskiego w północnej Hiszpanii, wzdłuż rzeki Ebro, w którym jest produkowane^[1].

Regulacje

Winnice w Briñas w regionie Rioja

Położenie regionu na mapie Hiszpanii

Nazwa jest zastrzeżona dla win produkowanych na obszarze prowincji La Rioja i częściowo Araba i Nawara^[2]. Wina spełniające wymagania jakościowe mogą korzystać z certyfikatu pochodzenia Denominación de Origen Calificada (DOCa). Rioja uzyskała to zaszczytne miano jako pierwsza w 1991 roku^[1][3]. Region dzieli się na trzy strefy: Rioja Alta (najwyżej położona, w zachodniej części), Rioja Baja (w baskijskiej prowincji Araba) oraz Rioja Alavesa (na wschód od Logroño, największego miasta regionu)^[2][4][5]. Komisja nadzorująca przyznająca certyfikat D.O.C (Consejo Regulador) zezwala na wykorzystanie następujących szczepów winorośli^[6]:

• czerwone: sztandarowe^[7] tempranillo wraz z garnachą, graciano, mazuelo i maturana tinta
• białe: viura, malvasía de rioja, garnacha blanca, tempranillo blanco, maturana blanca, turruntés de rioja i od 2007 chardonnay, sauvignon blanc i verdejo^[8].

Winiarnia Marquésa de Riscal, zaprojektowana przez Franka Gehry’ego

Produkuje się przede wszystkim wina czerwone, ale także różowe i białe^[1]. Za klasyczną czerwoną rioję uchodzi kupaż 70% tempranillo, 15% garnachy, 7,5% graciano i 7,5% mazuelo^[9]. Tradycyjna biała rioja ma ok. 95% winogron viura i 5% malvasía^[9].

Klasyfikacja win rioja

Ze względu na okres i sposób starzenia, wina rioja podzielone są na cztery rodzaje^[1][10][11]:

• Joven (młode) albo Cosecha – oznaczone jako wino regionalne (Garantía de Origen) wino przeznaczone do natychmiastowej konsumpcji, często w białej i różowej wersji^[11][12]. Do tej kategorii należą także wina czerwone, w tym produkowane na wzór beaujolais nouveau metodą maceracji węglowej^[8]. Wino trafia do sprzedaży najpóźniej dwa lata po winobraniu, przeważnie jednak kilka miesięcy^[11].
• Crianza – wina wysokiej jakości; wina czerwone leżakują od 2 do 3 lat, w tym przynajmniej rok w dębowych beczkach (dla win białych ten okres jest skrócony do 6 miesięcy)
• Reserva – wina bardzo wysokiej jakości; wina czerwone dojrzewają trzy lata, w tym co najmniej rok w dębowych beczkach; wina białe dojrzewają 2 lata w tym minimum 6 miesięcy w dębowych beczkach
• Gran Reserva – wina o najlepszej jakości z wyjątkowo dobrych roczników; wina czerwone leżakują w dębowych beczkach co najmniej dwa lata, a następnie co najmniej trzy lata w butelkach. Wina białe muszą leżakować 4 lata, w tym co najmniej 6 miesięcy w dębowych beczkach.

Liczne wytwórnie wydłużają wymagany przez regulacje winiarskie okres starzenia^[11].

Historia

Uczestnicy Batalla del Vino w Haro

Podbój północnej Hiszpanii przez Rzymian w II wieku p.n.e. spowodował rozwój uprawy winorośli i produkcji wina na potrzeby rzymskich legionistów^[3]. W okolicach obecnej Calahorry i Logroño powstały liczne winnice, a wykopaliska archeologiczne ujawniły resztki zbiorników, w których przechowywano wino. Zbiorniki były wycinane w skałach regionu^[4][13]. Enolog i historyk winiarstwa Roger Dion postawił hipotezę, w myśl której Rzymianie wprowadzając uprawę winorośli w rejonie Bordeaux posłużyli się sadzonkami roślin uprawianych wówczas w dolinie Ebro. W ten sposób zaginiony dziś, a wspominany u pisarzy rzymskich szczep 'Balisca' miał zostać protoplastą szczepów z rodziny cabernet (cabernet sauvignon, cabernet franc)^{[potrzebny przypis]}

Położenie przy szlaku pielgrzymkowym do Santiago de Compostela sprzyjało utrzymaniu i rozwojowi produkcji wina w średniowieczu, a wieść o nim pielgrzymi roznosili w świat^[13]. Pierwsze wzmianki literackie o winie z La Rioja znajdują się lirykach Gonzalo de Berceo, pierwszego znanego z nazwiska poety hiszpańskiego. W miarę postępów rekonkwisty lokalne dotychczas wina zaczęły, poprzez baskijskie porty w Bilbao i Santander, trafiać na pokłady angielskich i holenderskich statków kupieckich, a za ich pomocą na rynki europejskie. Aby chronić jakość i reputację win władze lokalne już w 1560 zabroniły używać szczepów spoza regionu^[3]. Do transportu wina wprowadzono specjalne koźlęce bukłaki, pieczętowane znakiem stowarzyszenia plantatorów, by zagwarantować autentycznść zawartości^[9][13].

W 1786 ksiądz i winiarz z Burgos Don Manuel Esteban Quintano, zainspirowany pobytem w Bordeaux, wprowadził dębowe baryłki do winnic w Rioja, co znacznie poprawiło przechowywanie się win i przełożyło się na rozwój eksportu^[13]. Takie wino znosiło transport do Ameryki Łacińskiej^[13]. Niestety władze lokalne wprowadziły zarządzenie, na mocy którego wina starzone w beczkach nie mogły być droższe od win nieprzechowywanych^[13]. W ten sposób beczki dębowe, jako nieopłacalne ekonomicznie, wyszły z użycia na wiele dziesięcioleci^[13].

Pułkownik Luciano de Murrieta (adiutant księcia Baldoromero Espartero, regenta Hiszpanii i właściciela winnic w Logroño) w latach czterdziestych XIX wieku podczas pobytów w Bordeaux i na zesłaniu w Londynie studiował możliwości modernizacji produkcji wina z regionu Rioja i ekspansji na rynki angielskie. Jedną z nowinek, które wprowadził Murrieta było wykorzystywanie dużych beczek do tłoczenia i fermentacji owoców zamiast tradycyjnie stosowanych płytkich kamiennych kadzi, w których grona były miażdżone stopami robotników. Murieta wprowadził również na nowo starzenie wina w dębowych beczkach^[13].

W latach pięćdziesiątych XIX wieku winnice sąsiedniej Galicji dotknięte zostały epidemią mączniaka, na czym skorzystały wina z La Rioja, gdzie choroba nie przybrała rozmiarów epidemii. Eksportowi sprzyjał również rozwój sieci kolejowej, która połączyła wkrótce Logroño z Madrytem i wybrzeżem Atlantyku^[4]. Także epidemia filoksery początkowo omijała region La Rioja^[4]. Był to złoty okres dla win Rioja – wielu francuskich producentów, zwłaszcza z okolic Bordeaux, przeniosło tu swoje winnice (a wraz z nimi nowoczesne technologię, swoją wiedzę i doświadczenie), popyt zaś na wino był trudny do zaspokojenia, gdyż winnice we Francji i innych krajach Europy były zdziesiątkowane^[3][14]. Gdy szkodnik ostatecznie w końcowej dekadzie XIX wieku dotarł do regionu, znane były już metody skutecznego zapobiegania (szczepienie na odpornych podkładkach) i filoksera nie wyrządziła znaczących szkód w produkcji.

W wiek XX rioja weszła jako najbardziej znane poza Hiszpanią wino hiszpańskie^[5]. Produkcja spadła jednak znacznie w latach 30., gdy dla uniknięcia klęski głodu wiele winnic zostało wykarczowanych na potrzeby uprawy zbóż. Powierzchnia winnic powróciła do poziomu sprzed tego okresu dopiero w latach 60. Przełomowym dla rozwoju winiarstwa w La Rioja był rok 1970: bardzo dobry rocznik, ogłoszony przez krytyków enologicznych „rocznikiem stulecia”. Spowodowało to wzmożone zainteresowanie zarówno ze strony konsumentów, jak i inwestorów. Nadmierny popyt (a co za tym idzie wysokie ceny) w połączeniu ze słabszymi rocznikami, a także rozwojem innych regionów winiarskich (zwłaszcza Ribera del Duero) spowodował kryzys produkcji w latach 80. XX wieku, zażegnany dopiero w kolejnej dekadzie^[15]. W międzyczasie amerykański dąb jako materiał na beczki ustąpił w dużej części dębinie francuskiej, nadającej łagodniejszy smak^[1][4].