Rdest wężownik

Rdest wężownik (Bistorta officinalis Delarbre) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie, w Maroku i w Azji. Jako zawleczony i zadomowiony rośnie w północnej Europie oraz w północno-wschodniej Ameryce Północnej^[3]. W Polsce jest rozpowszechniony, lokalnie rzadszy na południowym wschodzie i północnym wschodzie^[4].

Rdest wężownik

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	rdestowate
Rodzaj	Bistorta
Gatunek	rdest wężownik
Nazwa systematyczna
Bistorta officinalis Delarbre Fl. Auvergne, ed. 2, 2: 516 (1800)[3]
Synonimy
Persicaria bistorta (L.) Samp. Polygonon bistortum (L.) St.-Lag. Polygonum bistorta L.[3]

Morfologia

Kwiatostan

Owoce

Liść łodygowy

Pokrój

Z rozety liści wyrasta pojedyncza, słabo ulistniona łodyga. Tworzy kępy, a w dogodnych warunkach duże skupiska.

Łodyga

Pojedyncza, wzniesiona, osiąga wysokość 20-80(100) cm. Kłącze krótkie, grube, wężowato powyginane (stąd gatunkowa nazwa rośliny).

Liście

Odziomkowe jajowatolancetowate, zaostrzone, długoogonkowe, od spodu szarozielone, z wierzchu ciemnozielone, o falistym brzegu, osiągają długość do 15 cm. Łodygowe siedzące, wąskolancetowate, o sercowatej podstawie. Przylistki są zrośnięte w błoniastą gatkę.

Kwiaty

Zebrane w gęsty, walcowaty kłos długości 3–7 cm, osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty długości 4–5 mm. Okwiat bladoróżowy do różowego, złożony z 5 listków. Słupek z 3 wolnymi szyjkami, 8 pręcików z fioletowymi pylnikami. Nektaria znajdują się u nasady pręcików.

Owoce

Trójkanciasty, błyszczący orzeszek otoczony rozrośniętymi listkami okwiatu.

Korzeń^[5]

Całe kłącze, czerwonawobrunatne lub czarniawobrunatne, jest grube, skręcone i wężowato powyginane. Na powierzchni zewnętrznej widoczne są poprzeczne prążkowania i czarnawe plamy. Kłącze jest spłaszczone i niekiedy zagłębione na górnej powierzchni, a na dolnej wypukłe. Na powierzchni widoczne są blizny po korzeniach przybyszowych. Przełam różowawobeżowy, wykazuje eliptyczne pasmo białawych punktów odpowiadających wiązkom naczyniowym.

Biologia i ekologia

Łąka z kwitnącym wężownikiem

Rozwój

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty przedprątne, owadopylne^[6]. Rozwijają się stopniowo, od dołu kłosa ku górze.

Siedlisko

Siedlisko: wilgotne łąki o wysokim poziomie wód gruntowych, brzegi zbiorników wodnych, podmokłe polany. W Tatrach występuje aż po piętro alpejskie. Na łąkach jest chwastem. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Calthion^[7].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n= 48 (24,44,46)

Korelacje międzygatunkowe

Jest rośliną żywicielską rzadkiego motyla czerwończyka fioletka^[8]. Na nadziemnych pędach pasożytują niektóre gatunki grzybów: Puccinia bistortae wywołująca rdzę, Bostrychonema alpestre, Ramularia bistortae, Microbotryum bistortarum, Microbotryum marginale, Bostrichonema polygoni i Septoria polygonorum^[9].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Jej lecznicze własności odkryto w XVI w., w Polsce była stosowana od XVII w. Zazwyczaj stosowana jest w mieszankach ziołowych.^{[potrzebny przypis]}

Surowiec zielarski^[5]

Kłącze wężownika (Bistortae rhizoma) – całe lub połamane, wysuszone kłącze bez korzeni przybyszowych, o zawartości powyżej 3,0% garbników w przeliczeniu na pirogalol.

Działanie i zastosowanie

Ma właściwości ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i gojące rany. Wewnętrznie stosowany jest w nieżytach żołądka, zapaleniu jelita cienkiego, nieżycie odbytnicy i wielu innych schorzeniach układu pokarmowego. Zewnętrznie używa się go do płukania jamy ustnej i gardła przy zapaleniu śluzówek, anginie i pleśniawkach. W postaci odwaru i kąpieli używany jest przy trądziku, opryszczce, hemoroidach, nadmiernej potliwości i czyrakach. W postaci lewatyw i irygacji leczy się nim biegunkę, upławy oraz pęknięcia odbytu, w postaci okładów przy oparzeniach, oraz owrzodzeniach pochodzących od żylaków. Stosowany musi być z umiarkowaniem, gdyż używany przez dłuższy czas upośledza wchłanianie pokarmu z jelit, może też wywołać zatrucia.

Zbiór i suszenie

Kłącza wykopuje się jesienią, starannie płucze usuwając drobne korzonki, kroi na kilkucentymetrowe plastry i suszy w temperaturze 40 °C.

Roślina ozdobna

Odmiana `Superba`

Jest ozdobą wilgotnych parków i rabat, nadaje się także do uprawy na brzegach oczek wodnych. Jedną z częściej uprawianych odmian jest 'Superba' o dużych kwiatach.