Remove ads
Puduhepa - hetycka królowa żyjąca w XIII w. p.n.e., żona Hattusilisa III[1]. Z uwagi na swoją pozycję i wpływ na politykę imperium hetyckiego określana jest jedną z najbardziej wpływowych kobiet w historii Wschodu Starożytnego[2].
.jpg) | |
| królowa hetycka | |
| Jako żona | |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Mąż | |
| Dzieci |
Tudhalijas IV, |
Teoforyczne imię Puduhepy pochodzi z języka huryckiego. Składa się z dwóch członów: pudu/fudu, którego znaczenie jest nieznane, i imienia bogini Hebat/Hepat[3].
Puduhepa urodziła się na początku XIII w. p.n.e. w mieście Lawazantija, znajdującym się w Kizzuwatnie[4]. Pochodziła z kapłańskiego rodu; jej ojcem był Pentipšarri, kapłan bogini Szauszki. Puduhepa, tak jak ojciec, pełniła w mieście funkcję kapłanki Szauszki[5].
Puduhepa poznała Hattusilisa III, kiedy wracał z bitwy pod Kadesz. Hattusilis odwiedził Lawazantiję z uwagi na znaczenie miasta jako ośrodka kultu Szauszki, by odprawić tam rytuały poświęcone tej bogini[6]. Według relacji króla to sama Szauszka objawiła się mu we śnie, nakazując, by ten poślubił Puduhepę[7]. W 1267 roku p.n.e. została królową hetycką po objęciu tronu przez Hattusilisa III[8].
Remove ads
Puduhepa jako królowa nie ograniczała się jedynie do roli biernej królewskiej małżonki[9], lecz aktywnie angażowała się w sprawy polityczne i ekonomiczne swojego królestwa. Dzierżyła władzę polityczną, gospodarczą i ideologiczną, którą wykorzystywała, by wspierać rządy kolejno Hattusilia III i swojego syna, Tudhalijasa IV[10]. Puduhepa sprawowała kontrolę nad magazynowaniem i dystrybucją dóbr królewskich w Hattusie. Jako królowa i zarazem najwyższa kapłanka kraju pełniła także istotną funkcję reprezentacyjną, tym samym znacząco wzmacniała strukturę społeczną z perspektywy królewskiej ideologii[11]. Utrzymywała korespondencję zarówno z zagranicznymi władcami (korespondencja z egipską rodziną królewską)[12], jak i z poddanymi i władcami wasalnymi hetyckiego króla (Bentešiną z Amurru[13], hetyckim dostojnikiem Tattamaru wżenionym w rodzinę królewską[14] i Niqmaddu III z Ugarit[15]). Puduhepa wyrażała także zainteresowanie kampaniami wojennymi i ich przebiegiem, na co wskazuje zachowana korespondencja zaadresowana do królowej[16]. Rolę w polityce zagranicznej sprawowała także po śmierci Hattusilisa III, przy nowym królu, Tudhalijasie IV. Była uwzględniona, razem ze swoim mężem w przysiędze Ulmi-Teszuba (Kurunty)[17], a w wielu dokumentach państwowych, w tym także traktacie pokojowym zawartym z Ramzesem II[18], widniała obok króla jako współsygnatariusz dokumentu[19].
Charakterystycznym sposobem sprawowania polityki zagranicznej dla Puduhepy było aranżowanie aliansów politycznych poprzez małżeństwa. Do zasług królowej w roli swatki należą: zaaranżowanie podwójnego małżeństwa między rodzinami królewskimi państwa hetyckiego i Amurru[20], wybór żony dla Kurunty (brata lub przyrodniego brata Urhi-Teszuba)[21] – i zawarcie sojuszów małżeńskich z babilońską rodziną królewską[22]. Prawdopodobnie to właśnie babilońska księżniczka została żoną Tudhalijasa IV[23].
Puduhepa prowadziła regularną korespondencję z Ramzesem II[24], jak również z jego małżonką Nefertari. Zachowało się 15 listów zaadresowanych do Puduhepy przez egipską rodzinę królewską, w tym 4 listy wysłane do królowej przez Ramzesa II[25]. Tematyka listów obejmowała mariaże polityczne pomiędzy rodzinami, a także bliską współpracę rodzin. Na przykładzie listu Nefertari do Puduhepy[26] wiadomo, że królowe wzajemnie pytały się o zdrowie, dyskutowały na temat stanu pokoju między Hatti a Egiptem i wzajemnych relacji między ich mężami[27]. Listom towarzyszyła zwyczajowa wymiana darów: Nefertari wraz z listem przesłała Puduhepie naszyjnik z czystego złota, składający się z 12 wstążek i ważący 88 szekli, a także 12 kolorowych lnianych szat[28].
Po śmierci Hattusilisa III w 1237 roku p.n.e.[29] Puduhepa pozostawała postacią aktywną w polityce imperium i zachowała swoją pozycję w państwie. Po śmierci męża królowa coraz bardziej włączała się w działalność sfery sądowniczej imperium – czasami interweniując podczas sporów prawnych oraz wydając orzeczenia w sprawach, na które zwracano jej uwagę w państwach wasalnych[30]. Przykładem jej działalności w tej sferze jest list dotyczący uszkodzenia łodzi, w sprawie której orzekała przeciwko człowiekowi pozwanemu za celowe uszkodzenie statku w Ugarit, któremu nakazała wypłacić odszkodowanie właścicielowi statku[31]. Możliwe, że pod koniec jej panowania na dworze powstały wrogie jej frakcje[32]. Królowa żyła jeszcze za panowania ugaryckiego króla Niqmaddu III pod koniec XIII wieku p.n.e., co sugeruje, że przeżyła co najmniej 90 lat[33].
Remove ads
Kwestia dzieci Puduhepy i Hattusilisa III jest o tyle skomplikowana, iż nie wszystkie są znane z imienia[34] i nie wiadomo, w jakim stopniu wszystkie z nich są poświadczone w źródłach. Z relacji hetyckiej królowej wiadomo, że po ślubie z Hattusilisem III zastała w pałacu jego dzieci z poprzednich związków, które przyjęła jako swoje[35]. Najprawdopodobniej następca tronu hetyckiego, Tudhalijas IV[36], był jej biologicznym synem[37]. W listach poświadczona jest także córka Hattusilisa III, księżniczka Gaššulawija, która została wydana za mąż za Bentešinę z Amurru[38]. Wiadomo o dwóch księżniczkach wydanych za mąż za Ramzesa II przez Puduhepę, jedną z nich znamy z jej egipskiego imienia Maathorneferure[39].
Remove ads
Królowa tytułowała siebie następująco: ‘córka miasta Kummani’ (DUMU.MUNUS uruKummani), ‘córka kraju Kizzuwatna’, ‘Wielka Królowa’ (MUNUS.LUGAL.GAL) i ‘córka miasta Lawazantija’ (DUMU.MUNUS Lawazantiya)[40]. W zachowanych źródłach nie używała oficjalnego tytułu tawananna[41]. W korespondencji z Ramzesem II faraon tytułuje ją „siostrą” (NIN‑ia „moja siostro”) zgodnie z konwencjami języka dyplomatycznego[42]. Zachował się też list, w którym Puduhepa zwraca się do egipskiego króla sformułowaniem „My, wielcy królowie, jesteśmy braćmi”[43].
Remove ads
Puduhepa przez całe życie poświęcała sprawom religijnym dużo uwagi, zarówno przed ślubem z Hattusilisem III jako kapłanka w Lawazantiji, jak i po zostaniu królową hetycką. Jako najwyższa kapłanka imperium hetyckiego, która to funkcja zawierała się w szerszych prerogatywach tawananny[44], miała zarządzić zebranie i reorganizacje utworów religijnych[45], a także zmienić sposób sprawowania wielu rytuałów religijnych[46]. Królowej przypisuje się także przeprowadzenie reformy hetyckiego panteonu, polegającej na ustanowieniu synkretyzmów między bóstwami hetyckimi i huryckimi[47]. Większość swoich modlitw kierowała do bogini Słońca z Arinny, a ich częstym motywem były prośby o zdrowie i długie życie dla Hattusilisa III[48]. Puduhepa wykształciła także nowy styl literacki, w jakim formowała swoje modlitwy, który wyróżniał się licznymi niuansami językowymi i figuratywnością[49]. Zachowały się ponadto ślubowania królowej kierowane do różnych bóstw, w tym do ubóstwionego Morza z prośbą o sprowadzenie do niej awanturnika Pijamaradu[50].
Remove ads
Sny tawananny odnotowywano i poddawano analizie orakularnej[51]. Poza znaczeniem kultowym prorocze sny stwarzały także możliwość zysku politycznego, choć były ryzykowną metodą jego zdobycia z uwagi na złożoną naturę ich interpretacji (w ich odczytaniu brało udział wiele osób: zapisujący sny, interpretatorzy, kapłani i inni członkowie dworu)[52]. W przypadku Puduhepy sny oneiromantyczne odgrywały ważną rolę już od początku jej politycznej kariery. To Szauszka we śnie oznajmiła Puduhepie, że Hattusilis III zostanie królem[53]. Sny okazały się także niezwykle kluczowe w przypadku rywalizacji królowej z wrogim stronnictwem dworskim, na którego czele wydawała się stać żona Tudhalijasa IV[54], określana tytułem DUMU.SAL.GAL[55]. Kiedy Tudhalijas IV zachorował, wroga frakcja obarczyła Puduhepę winą za niedotrzymanie przysięgi złożonej bogini we śnie, polegającej na doręczeniu w miejsce kultu złotej korony, co miało skutkować karą zesłaną na władcę przez bóstwo z Arušny[56]. Puduhepie udało się przerzucić odpowiedzialność za boski gniew na swoich oponentów[57] i umocnić swą pozycję na dworze[58].
Remove ads
Zachowały się liczne pieczęcie i odciski pieczęci Puduhepy, zarówno te, na których występuje razem z Hattusilisem III, jak i te zawierające wyłącznie jej imię. Największy zbiór pieczęci pochodzi z odkrytego w 1990 r. archiwum Nişantepe w Hattusie[59]. Znaleziono tam cztery pieczęcie z imieniem Puduhepy i 15 pieczęci, na których towarzyszy jej imię Hattusilisa III, jak również 288 samych odcisków pieczęci[60]. Liczba pieczęci i odcisków pieczęci Puduhepy przewyższa łączną liczbę tego rodzaju artefaktów z tegoż archiwum należących do innych królowych hetyckich[61]. Pieczęcie są okrągłe i bilingwiczne: na środku zawierają imię Puduhepy (i Hattusilisa III) zapisane hieroglifami luwijskimi, na otoku zaś zawierają inskrypcję zapisaną klinami[62].
Pojedyncze odciski pieczęci Puduhepy znaleziono w: Świątyni 1 (Tempel 1) w Hattusie (nr 324/z)[63], w Tarsie (nr 36.1171, odczyt inskrypcji hieroglificznej: pu-tu-ha-pa)[64] i w Ugarit (nr RS 17.133)[65]. Z Ugarit pochodzi ponadto kilka pieczęci, na których imię Puduhepy występuje obok Hattusilisa III[66]. Zachowała się też jedna wspólna pieczęć Puduhepy i Tudhalijasa IV z inskrypcją „Puduhepa, Wielka Królowa, królowa kraju Hatti” (fPu-d[u-hé-ba]t MUNUS.LUGAL GAL MUNUS.L[UGAL KUR Ha-at-ti])[67]. Możliwe, że do Puduhepy należą trzy odciski na bullach z inskrypcją hieroglificzną x-tù-ha-pa REX.FEMINA („x-tu-ha-pa królowa”)[68]. Na jednym z tych odcisków, obok inskrypcji, znajduje się wizerunek kobiety, który – jeśli rekonstrukcja inskrypcji jest poprawna – mógłby przedstawiać Puduhepę lub boginię[69]. Z racji tego, że tytulatura na odcisku wspomina o „królowej”, a nie o „Wielkiej Królowej”, według Massimo Poetto odciski mogły pochodzić z okresu, kiedy Hattusilis III był jeszcze zarządcą Górnego Kraju, a nie władcą całego imperium hetyckiego[70].
Wyjątkowy opis pieczęci Puduhepy znajduje się w egipskim dopisku na końcu „Traktatu Wieczystego” zawartego między Hattusilisem III a Ramzesem II. Na oryginalnej srebrnej tablicy znajdował się odciski pieczęci, na którym przedstawiona była „bogini (kraju) Hatti” obejmująca postać Puduhepy. Wizerunek otaczała inskrypcja: „Pieczęć Re z miasta Arinna, Pana kraju; pieczęć Puduhepy, księżniczki kraju Hatti, córki kraju Kizzuwatna, kapłanki (z) miasta Arinna, Pani Kraju, służki bogini”[71].
Jedynym zachowanym przedstawieniem Puduhepy jest jej wizerunek na reliefie skalnym w Fıraktin[72]. Na reliefie uczestniczy w ceremonii religijnej przeprowadzanej wspólnie z Hattusilisem III. On składa libację Bogu Burzy, ona bogini Hebat. Postać Puduhepy podpisana jest luwijską inskrypcją: „Wielka Królowa, córka (kraju) Kizzuwatna, ukochana przez boginię/bogów” (pu-tu-ha-pa MAGNUS.DOMINA ká-zuwa-na REGIO FILIA DEUS á-zi/a-mi)[73]. Jej udział w ceremonii jako równorzędnej partnerki męża jest kolejnym przykładem bliskiej współpracy i partnerstwa w sprawowaniu rządów pomiędzy królem a królową, które charakteryzowały okres panowania Hattusilisa III[74].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads