Pustułka skalna[2] (Falco rupicolus) – gatunek drapieżnego ptaka z rodziny sokołowatych (Falconidae). Takson o niepewnej pozycji taksonomicznej, czasami traktowany jako podgatunek pustułki zwyczajnej (F. tinnunculus), jednak w większości nowoczesnych ujęć systematycznych traktowany w randze odrębnego gatunku[3][4][5][2][6][7].
Zamieszkuje tropikalną strefę klimatyczną Afryki w takich krajach jak:
północna Angola – tu jest to pospolity gatunek osiadły zasiedlający wzgórza, doliny, ostańce i skarpy, ale rzadki w Cadibrze (Dean 2000),
Zambia – prawdopodobnie osiadły na krańcach wschodnich i zachodnich. Choć są doniesienia o całorocznej obecności, ale obserwacje najczęściej pochodzą z miesięcy maj – październik. Może przylatywać tu z dalekiego południa (Dowsett et al. 2008). Nie są znane regularne lęgowiska, ale wiadomo o gniazdowaniu w Mongu (Benson 1959) i prawdopodobnie w Mafingas. Występuje od 950 do 2000 m n.p.m. w Mafingas (Dowsett i Stjernstedt (1973). Rzadziej zalatuje na wysokość 2100 m n.p.m. na płaskowyż Nyika (okolice Manyenjere) (Dowsett et al. op cit.). Łapano osobniki w zachodniej Zambii w trakcie pory suchej (Benson iIrwin 1967).
Malawi – jest osiadłym ptakiem gniazdującym i regularnie widuje się go na pogórzu Dedza-Chongoni, Pasma Kirk, Pogórza Shire i Gór Mulanje. Koczuje jednak na płaskowyżu Nyika i prawdopodobnie zalatuje dalej na tamtejsze wzgórza w okresie pozalęgowym. Występuje od 500 do 2600 m n.p.m. (Nyika i Mounta Mulanje) (Dowsett-Lamaire and Dowsett 2006).
Mozambik – Rzadko odwiedza ten kraj, ale możliwe że występuje w górach Chimanimani w czasie gniazdowania na granicy z Zimbabwe (Parker 2005). Donoszono o osobnikach widzianych w górnym biegu rzeki Buzi i Parku Narodowym Gorongosa (Clancey 1996).
Botswana – tam ptak jest nieliczny, ale lokalnie bywa powszechnym gatunkiem osiadłym (Penry 1994). Bardzo powszechny w Orapa i Twee Rivieren, oraz pagórkowatych regionach, w tym Tsodilo, Aha, i na zboczach wschodniego i południowego Nossob oraz w zachodniej części Doliny Molopo (Penry op cit.). Ptak nieliczny w delcie Okawango (Hancock et al. 2007).
Zimbabwe – pospolity na całym wschodnim pogórzu, gniazduje do wysokości 2100 m n.p.m. na Inyanga Downs. Rozprzestrzeniony na centralnym płaskowyżu, ale jego liczebność w środkowej dolinie Zambezi jest niepewna, tak więc może być tam w znacznej mierze nieobecny (Irwin 1981). Zasięg ograniczony do wysoko leżących regionów w centrum i na wschodzie (van Zyl 1997).
Południowa Afryka – występuje na całym byłym Transwalu, gdzie populację liczy się na ponad 1000 par lęgowych. Bardziej popularny na zboczach i wysoko położonych trawiastych równinach na wschodzie. W regionach niżej leżących i w zachodniej części niecki Limpopo to ptak rzadki lub nieobecny. Na populacje składają się osobniki osiadłe i migrujące (Tarboton i Allan 1984).
południowy Zair i od południowej Tanzanii do południowej Afryki Południowej.
Do niedawna pustułka skalna była podgatunkiem pustułki zwyczajnej F. tinnunculus
Do niedawna gatunek był uznawany za podgatunek pustułki F. tinnunculus. Jednakże analizy sekwencji DNA genu cytochromu b dokonane przez Groombridge'a (2002) wykazały genetyczną odległość między pustułką skalną i innymi podgatunkami pustułki F. tinnunculus. Ten dystans można porównać do różnic międzygatunkowych, są większe od innych podgatunków pustułki F. tinnunculus niż w porównaniu z pustułką australijską F. cenchroides. Te odmienności ujawniają się w różnym upierzeniu i zachowaniu, jakie istnieją między pustułką F. tinnunculus a pustułką skalną. W oparciu o te dowody wydzielono ją jako nowy gatunek pustułki.
Nie wszyscy systematycy tę zmianę w taksonomii zaakceptowali, np. autorzy Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nie traktuje jej jako osobny gatunek.
Gniazdowanie odbywa się głównie w południowo-zachodniej części areału. Prawdopodobnie gatunek wykazuje ruchy wędrówkowe na północ i północny wschód w okresie pozalęgowym. Możliwe, że ma to związek z sezonowymi opadami deszczu, który sprawiają, że łatwiej jest o zdobycz (van Zyl et al. 1994). Lokalne przemieszczenia mogą wystąpić w Botswanie, choć niektórzy ornitolodzy uznają go tam za ptaka osiadłego (Penry 1994). Migracje zaobserwowano u populacji z Zimbabwe, z ptakami wędrującymi zimą lub po okresie suszy (Irwin 1981).
Zamieszkuje wiele rodzajów biotopów od suchych po wilgotne. Najczęściej zasiedla górzyste, pagórkowate i skaliste obszary (van Zyl 1997, Dowsett et al. 2008), w przeciwieństwie do afrykańskich podgatunków pustułki F. tinnunculus. Na zaludnionych terenach Botswany poluje z zasiadki ze słupów energetycznych i przewodów. Wykorzystuje również wysokie budynki, hałdy pokopalniane (miejsca te wykorzystuje też na gniazdowiska). W locie ślizgowym wykorzystuje wznoszące prądy powietrza (Penry op cit.).
W Botswanie występuje w górzystych i pagórkowatych terenach, gdzie gniazduje na klifach, skalistych zboczach otaczających obszary leśne i sawannę (Penry 1994). Na południowym zachodzie spotyka się go na suchych półpustyniach i zboczach zachodniego Molopo i nad doliną rzeki Nossob River. Widuje się go na lesistej sawannie.
W Zimbabwe zasiedla otwarte przestrzenie lub lesiste sawanny, ale w trakcie okresu lęgowego jego areał jest w znacznej mierze ograniczony do wzgórz zapewniających odpowiednie skały na założenie gniazda (Irwin 1981). Wydaje się, że jego rozmieszczenie nie zależy od wysokości nad poziomem morza. Gniazduje też na pagórkach zbudowanych z piaskowca na nisko leżących południowo-zachodnich równinach (Irwin op cit.).
Żywi się głównie owadami, ale karmi się również innymi zwierzętami – małymi ptakami, gryzoniami i gadami, w tym wężami. Poluje poprzez zawisanie w powietrzu wypatrywanie zdobyczy lub z zasiadki siedząc na pniaku,słupie telefonicznym lub przewodzie. W trakcie łowów wykonuje lot spadochronowy, a potem nurkowy by schwycić ofiarę z ziemi.
W Zimbabwe żywi się głównie małymi ssakami (Irwin 1981), a w Afryce Południowej David Swanepoel (Brown 2007) zaobserwował schwytanie nietoperza lecącego w stadzie w okolicach Cederberg.
Gniazda są ulokowane w szczelinach klifów skalnych, a rzadziej na budynkach i w opuszczonych kopalniach. Na podstawie obserwacji w Zambii samica składa od sierpnia do października zwykle 3 jaja. Wysiadywanie trwa 30 dni, a okres wychowywania młodych w gnieździe około 34 dni (Tarboton 1990).
Populacja pustułki skalnej znajduje się na stabilnym poziomie.
Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko:Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2023-04-08).[w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line].Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.[dostęp 2023-04-26].
Jim J. Groombridge, Carl G. Jones, Michelle K. Bayes, Anthony J. van Zyl, José Carrillo, Richard A. Nichols, Michael W. Bruford.A molecular phylogeny of African kestrels with reference to divergence across the Indian Ocean.„Molecular Phylogenetics and Evolution”.25(2),s.267-277,2002. DOI: 10.1016/S1055-7903(02)00254-3. PMID: 12414309.(ang.).
M. Wink, H. Sauer-Gürth:Phylogenetic relationships in diurnal raptors based on nucleotide sequences of mitochondrial and nuclear markers. W:R. D. Chancellor, B.-U. Meyburg:Raptors Worldwide.Budapeszt:WWGBP & MME/ BirdLife Hungary,2004,s.483-498. ISBN963-86418-1-9.(ang.).
J. Orta, P.F.D. Boesman & J.S. Marks:Rock Kestrel (Falco rupicolus), version 1.0. W:S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (redaktorzy):Birds of the World.Ithaca, NY:Cornell Lab of Ornithology,2020. DOI: 10.2173/bow.eurkes1.01. [dostęp 2023-04-25].(ang.). Brak numerów stron w książce
J. Boyd III:Falconidae: Falcons, Caracaras.[w:] Taxonomy in Flux: Version 3.05a [on-line].John Boyd’s Home Page.[dostęp 2023-03-26].(ang.).
Brown, L.H., E.K. Urban, and K. Newman. 1982. The birds of Africa. Vol. 1. Academic Press, London.
Cade, T.J. 1982. Falcons of the world. Cornell University Press, Ithaca, NY.
Groombridge, J.J., C.G. Jones, M.K. Bayes, A.J. van Zyl, J. Carillo, R. Nichols, and M.W. Bruford.A molecular phylogeny of African kestrels with reference to divergence across the Indian Ocean.„Molecular Phylogenettics and Evolution”.25(2),s.267-277,2002.
Jenkins, A.R. 2005. Rock Kestrel Falco rupicolus. Pp. 546-547 in P.A.R. Hockey, W.J.R. Dean, and P.G. Ryan (eds.), Roberts birds of southern Africa, VIIth ed. The Trustees of the John Voelcker Bird Book Fund, Cape Town, South Africa.
Mendelsohn, J.M. 1990. Observations on the breeding of Rock Kestrels in Windhoek, Namibia. Gabar 8:24-28.
Orta, J. 1994. Common Kestrel. Pp. 259-260 in del Hoyo, J., A. Elliott, and J. Sargatal (eds). Handbook of birds of the world. Vol. 2. New World vultures to guineafowl. Lynx Edicions, Barcelona, Spain.
Steyn, P. 1982. Birds of prey of southern Africa: their identification and life histories. David Phillip, Cape Town, South Africa.
van Zyl, A.J. 1993. Foraging of the South African Rock Kestrel (Falco tinnunculus rupicolus). Pp. 151-162 in M.K. Nicholls and R. Clarke (eds.), Biology and conservation of small falcons: Proceedings of the 1991 Hawk and Owl Trust Conference. Hawk and Owl Trust, London.
van Zyl, A.J. 1997. Breeding biology of the Common Kestrel in southern Africa (32°S) compared to studies in Europe (53°N). Ostrich 70:127-132.
van Zyl, A.J. 1997. Rock Kestrel. Pp. 264-265 in J.A. Harrison et al. (eds.), The atlas of South African birds. Volume 1: Non-passerines. BirdLife South Africa and Avian Demography Unit, Johannesburg, South Africa.
