Pułk Osłonowy „Wołkowysk”

Pułk Osłonowy Kawalerii „Wołkowysk” – oddział kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej improwizowany w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku.

Pułk osłonowy „Wołkowysk”

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1939
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	rtm. Ryszard Wiszowaty
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Wołkowysk
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	BK „Wołkowysk” (1939)

Formowanie grupy/ pułku

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w szwadronach zapasowych: 1 pułku Ułanów Krechowieckich, 2 pułku Ułanów Grochowskich, 10 pułku Ułanów Litewskich i 9 pułku strzelców konnych stacjonujących w Białymstoku sformowano szwadrony marszowe przewidziane do I uzupełnienia swoich pułków. Szwadrony marszowe osiągnęły gotowość w dniach 4-5 września^[1]. Z uwagi na przełamanie frontu polskiego na Narwi, od 6 września szwadrony marszowe zajęły stanowiska obronne na przedpolach Białegostoku od strony północnej i zachodniej. Pierwsze potyczki stoczyły z nadciągającymi jednostkami niemieckimi osłaniając miasto w dniach 12-15 września 1939 roku. Następnie pododdziały marszowe ułanów i strzelców konnych wycofały się w kierunku Wołkowyska i Grodna^[2]. W trakcie marszu po upadku Białegostoku, dowództwo nad wycofującymi się szwadronami marszowymi przejął sukcesywnie oficer ze sztabu OK III w Grodnie rtm. Ryszard Wiszowaty. Tworząc zgrupowanie pod nazwą Grupa Osłonowa Kawalerii rtm. Wiszowatego, potem pułk osłonowy kawalerii^[3]. Grupa/pułk osiągnął liczebność nieco ponad 400 żołnierzy^[4].

Walki pułku/grupy osłonowej kawalerii

Po dotarciu pułku w rejon Wołkowyska rtm. Wiszowaty podporządkował się rozkazom dowódcy „Rejonu Obrony Wołkowyska” gen. bryg. st. sp. Wacławowi Przeździeckiemu. Z uwagi na stopień zorganizowania zmobilizowanych już wcześniej szwadronów, pułk przejął zadania osłony formujących się dopiero jednostek kawalerii ze Zgrupowania Ośrodków Zapasowych Suwalskiej, Podlaskiej i częściowo Wileńskiej Brygad Kawalerii, od strony Białegostoku. W dniu 15 września z trzech plutonów marszowych 3, 4 i 14 dywizjonów artylerii konnej, zmobilizowanych przez 14 dywizjon artylerii konnej sformowano 5 szwadron artylerzystów konnych. Szwadrony ponownie wyruszyły w kierunku Białegostoku. Jednak 16 września wieczorem ponownie zostały zawrócone z drogi celem powrotu do rejonu koncentracji wojsk w rejonie Zaniemeńska^[4]. 18 września w Zaniemeńsku do pułku osłonowego dołączyła Kwatera Główna Suwalskiej BK dowodzona przez mjr st. sp. Janusza Korczyńskiego.

Na rozkaz dowódcy Grupy Operacyjnej tego dnia kawaleria rtm. Wiszowatego pomaszerowała w kierunku Skidla. W trakcie marszu we wsi Dubno szwadrony napotkały opór komunistycznej grupy dywersyjnej, który po walce ok. godz. 21 zlikwidowano. O godz. 3.00 19 września kawalerzyści wkroczyli do płonącego Skidla, spacyfikowanego wcześniej przez załogę Grodna. Pułk zajął w mieście i na przedpolach obronę przed zbliżającymi się od strony Mostów zagonem pancerno-motorowym Armii Czerwonej. O godz. 7.00 w Skidlu ponownie wybuchła rebelia, a szwadrony będące w mieście skutecznie ją stłumiły. 20 września w godz. 10-16.00 pułk toczył przy użyciu granatów i jedynego działonu artylerii konnej walkę z atakującymi 14 czołgami wroga i pododdziałem piechoty zmotoryzowanej. Przed walką zniszczono wszystkie mostki na rzeczkach Skidlinynce i Kotra. W wyniku ciężkiego boju pułku osłonowego zniszczono 4 czołgi sowieckie, stoczono następnie dwugodzinny bój o Skidel. Pułk utracił poległych 4 oficerów i 20 kawalerzystów, wielu było rannych. Po walce szwadrony pułku wycofały się w kierunku Grodna^[5].

W walkach w obronie Grodna pułk osłonowy 21 września walczył w północnej części miasta, niszcząc środkami podręcznymi 4 czołgi sowieckie. W godzinach popołudniowych sowiecka broń pancerna zaatakowała większość koniowodnych pułku zabijając podoficera i 20 kawalerzystów oraz rozpędzając konie. Spieszeni kawalerzyści wycofali się z okolic miasta i przeprawili się przez rzekę Niemen w miejscowości Hoża, jedynie 80 osobowy zbiorczy szwadron konny pod dowództwem ppor. rez. J. Kühna dołączył do oddziału KG Suwalskiej BK^[6]. Noc 21/22 września pozostałość piesza pułku osłonowego zbierała się i odpoczywała w Szymkowcach, a szwadron konny w Klimowszczyznie. Rano szwadron konny ppor. rez. J. Kühna stoczył walkę we wsi z podjazdem pancernym, z której został wyparty, a szwadrony piesze odparły wroga z Szymkowic. Szwadron konny wraz z oddziałem konnym mjr. st. sp. Korczyńskiego odrzuciły ten podjazd niszcząc 1 pojazd pancerny i dwa ciężarowe. Pomaszerował przez Kalety i Stanowisko i dotarł do lasów w rejonie Zelwy, po stoczeniu potyczki z podążającym za oddziałem podjazdem pancernym rano 23 września szwadron konny z oddziałem mjr. st. sp. Korczyńskiego przeszedł granicę polsko-litewską. Większość szwadronów pułku przeszła granicę polsko-litewską razem z siłami głównymi Rezerwowej BK „Wołkowysk” 23 września w godzinach popołudniowych tocząc do końca potyczki z patrolami wroga. Pododdział 36 kawalerzystów z rtm. Wiszowatym przekroczył granicę 26 września^[7].

Obsada ważniejszych stanowisk dowódczych

• Dowódca grupy/pułku - rtm. Ryszard Wiszowaty
• dowódca 1 szwadronu (szwadron marszowy 1 p uł.) – por. rez. Mieczysław Młynarski (do +19 IX)^[8] potem rtm. Stefan Krzyżanowski
• dowódca 2 szwadronu (szwadron marszowy 10 p uł.) – por. rez. Włodzimierz Wasilewski^[8]
• dowódca 3 szwadronu (szwadron marszowy 2 p uł.) – por. rez. Mieczysław Zembrzucki^[8]
• dowódca 4 szwadronu (szwadron marszowy 9 psk) – por. rez. Józef Krieger (do + 20 IX)^[9]
• dowódca 5 szwadronu (plutony marszowe 3, 4 i 14 dak) – ppor. rez. Kazimierz Liszewski (do +20 IX)^[9][10]

Przypisy

1. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 189-190, 199, 224.
2. Kosztyła 1976 ↓, s. 214-222.
3. Dobroński i Skłodowski 2008 ↓, s. 300-301.
4. Szawłowski 1996 ↓, s. 129-131.
5. Cygan 1990 ↓, s. 39-41.
6. Cygan 1990 ↓, s. 46.
7. Cygan 1990 ↓, s. 47-49.
8. Cygan 1990 ↓, s. 41.
9. Szawłowski 1996 ↓, s. 131.
10. Kozak 2022 ↓, s. 127.

Bibliografia

• Adam Dobroński, Krzysztof Skłodowski: 2 pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego 1917-1939. Dzieje i tradycje. Suwałki: Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2008. ISBN 978-83-61494-12-6.
• Zygmunt Kosztyła: Wrzesień 1939 roku na Białostocczyźnie wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Wiktor, Krzysztof Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
• Ryszard Szawłowski: Wojna polsko-sowiecka 1939 tom 1 Monografia. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 1996. ISBN 83-86842-02-4.
• MarekM. Kozak MarekM., Boje rtm. Ryszarda Wiszowatego na Grodzieńszczyźnie we wrześniu 1939 roku, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, volumin 9 (202) wrzesień 2022, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, 2022.