Protostela – rodzaj walca osiowego (steli), występującego u prymitywnych roślin naczyniowych. W protosteli centralną część w całości zajmuje drewno otoczone cylindrem łyka[1]. Brakuje rdzenia charakterystycznego dla innych, ewolucyjnie późniejszych typów steli (np. syfonosteli i diktiosteli). Protostelę spotyka się u kopalnych roślin naczyniowych (np. ryniofitów), u roślin współczesnych zaś u widłaków oraz przedstawicieli monilofitów (dawniej łączonych w jeden takson nazywany paprotnikami). U wszystkich współczesnych paprotników protostela wykształca się w dolnych częściach pędu, podczas gdy w później rozwijających się, wyższych częściach pędu w środku walca osiowego rozwija się zwykle tkanka miękiszowa, tworząc syfonostelę[2].
Główne rodzaje protosteli
Haplostela
Protostela, u której centralna kolumna drewna jest otoczona łykiem (np. prymitywne paprotniki)[3]. Podobny typ protosteli występuje u mchów i wątrobowców, a układ ją przypominający także u tkankowych glonów[4]. W niektórych źródłach tylko ten typ walca osiowego uznawany jest za protostelę[5].
Aktynostela (aktinostela)
Protostela, u której wiązki przewodzące mają gwiaździsty kształt. Drewno jest centralnie położone, tworząc ku obwodowi krawędzie, w których znajduje się łyko[6]. Występuje np. w pierwotnej budowie korzeni większości okrytonasiennych lub w łodygach pierwotnych paprotników, np. psylotowych[4]. U tych ostatnich wykształca się zresztą specyficzna aktynostela z rdzeniem sklerenchymatycznym[2].
Plektostela
Protostela, u której drewno tworzy płytkowate pasma, otoczone oddzielającym je łykiem. Występuje np. u widłaków[7].
Zgodnie z teorią telomowąvan Tieghema protostela występująca u pierwotnych roślin telomowych uległa w wyniku ewolucji różnokierunkowym przemianom. Z najbardziej pierwotnej postaci – haplosteli powstała aktynostela i następnie plektostela (uznawane jeszcze za protostele) oraz w odrębniej linii ewolucyjnej – syfonostele i diktiostele[1].
Lesław Przywara:Walec osiowy. W:Encyklopedia biologiczna.Zdzisława Otałęga (red. nacz.).Kraków:Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres,2000. Brak numerów stron w książce
ZygmuntHejnowicz:Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. Organy wegetatywne.Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN,2002. ISBN83-01-13825-4. Brak numerów stron w książce
Richard Harder:Systematyka. W:Botanika: podręcznik dla szkół wyższych.Eduard Strasburger (red.).Wyd.2 pol. według 28 oryg.Warszawa:PWRiL,1967. Brak numerów stron w książce
AlicjaSzweykowska,Jerzy (red.)Szweykowski:Słownik botaniczny.Wyd.wydanie I.Warszawa:Wiedza Powszechna,1993. ISBN83-214-0140-6. Brak numerów stron w książce
