Proces posesoryjny

Proces posesoryjny – postępowanie sądowe, którego celem jest ochrona posiadania przed naruszeniami tego stanu faktycznego, które mogą mieć postać zakłóceń posiadania lub pozbawienia posiadania (wyzucia)^[1]. W zależności od przyjętego w danym porządku prawnym modelu postępowania posesoryjnego, uprawnienia naruszyciela mogą być uwzględniane na zgłoszony przez niego zarzut (exceptio iuris) albo pozostawać poza sferą zainteresowania sądu^[2]. Odrębny proces posesoryjny powstał już na gruncie rzymskim i tam osiągnął swój pełny rozwój^[3].

W polskim prawie postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania jest postępowaniem odrębnym z uwagi na różnorakie odrębności tego postępowania w stosunku do trybu zwykłego. W szczególności legitymacja procesowa powoda nie opiera się na przysługującym mu uprawnieniu. Zgodnie z art. 478 kodeksu postępowania cywilnego w sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. Jednak w świetle art. 344 § 1 kodeksu cywilnego sąd uwzględnia prawomocne orzeczenie sądu lub innego właściwego organu państwowego, z którego wynika, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Sąd nie rozstrzyga zatem o tym, komu przysługuje prawo do danej rzeczy, ale o fakcie naruszenia posiadania, orzekając o przywróceniu posiadania lub zakazie naruszeń posiadania. Ponadto w postępowaniu posesoryjnym nie jest dopuszczalne łączne dochodzenie roszczeń posesoryjnych z roszczeniami opartymi na prawie (petytoryjnymi), jak również powództwo wzajemne (art. 479 KPC). Odrębności postępowania posesoryjnego nie są jednak realizowane kosztem zakresu postępowania dowodowego, prawomocności orzeczenia posesoryjnego i powagi rzeczy osądzonej.

Cel postępowania posesoryjnego

• Ochrona nienaruszalności osoby posiadacza
• Ochrona porządku publicznego – przeciwdziałanie samowoli
• Oddziaływanie motywacyjne skłaniające do wyboru cywilizowanych metod dochodzenia roszczeń
• Ochrona osób uprawnionych bez konieczności przeprowadzania nierzadko skomplikowanych dowodów prawa
• Ochrona wartości ekonomicznej posiadania
• Zachowanie właściwych ról procesowych w sporze o prawo (actore non probante, reus absolvitur). Dowód uprawnienia musi ciążyć na naruszającym, który twierdzi, że jest uprawnionym^[4][5].

Rozwój sądowej ochrony posiadania

• We Włoszech wprowadzono proces posesoryjny dzięki działalności glosatorów i kanonistów około X – XI wieku.
• We Francji skargi posesoryjne pojawiły się w XII – XIII w. System środków posesoryjnych został objęty ordonansem procesowym z 1667 roku.
• W Niemczech przez całe średniowiecze nie rozróżniano skarg petytoryjnych i posesoryjnych. Od XVI wieku – w wyniku recepcji prawa rzymskiego – nastąpiło wykształcenie się osobnych procesów petytoryjnego i posesoryjnego.
• W Polsce proces posesoryjny został uregulowany w konstytucji sejmowej O gwałtownym wybiciu z mienia z 1543 roku, a także w konstytucjach z lat 1587, 1699 i 1726. Osoba mająca zdolność procesową miała prawo w ciągu miesiąca od daty wyzucia do wniesienia skargi posesoryjnej przed sąd grodzki. Sąd przeprowadzał niezwłocznie skrutynium. Jeżeli ustalił, że powód był posiadaczem nieruchomości i został wybity z posiadania bez badania tytułu prawnego, kończył postępowanie wprowadzeniem powoda w posiadanie.

Przypisy

1. J. Ignatowicz, Ochrona posiadania, Warszawa 1963, s. 201.
2. J. Ignatowicz, Ochrona posiadania, Warszawa 1963, s. 115–123.
3. A. Stelmachowski, Istota i funkcja posiadania, Warszawa 1958, s. 255.
4. K. Przybyłowski, Podstawowe zagadnienia z zakresu ochrony posiadania, Lwów 1929, s. 30–55.
5. J. Ignatowicz, Ochrona posiadania, Warszawa 1963, s. 7–50.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.