Loading AI tools
Precedens (z łac. praecedens – poprzedzający) – wyrok sądowy mogący wpływać na treść orzeczeń wydawanych w sprawach późniejszych.
Precedensy zwykło się dzielić na:
- de facto – wpływające na treść przyszłych decyzji sądowych w sposób faktyczny, tj. można odnotować ich rzeczywiste oddziaływanie na sposób interpretacji i stosowania prawa w sprawach, które miały miejsce po rozstrzygnięciu sprawy precedensowej;
- de iure – oprócz faktycznego wpływu cechuje je ponadto przymiot prawnego związania; oznacza to, że sąd orzekający w sprawach późniejszych ma prawny obowiązek przestrzegania wyroków sądowych wydanych w sprawach poprzednich[1].
Obowiązek wynika z zasady stare decisis, zgodnie z którą sprawy raz już w pewien sposób rozstrzygnięte, nie powinny być rozstrzygane inaczej w przyszłości.
Występowanie precedensów de facto przypisuje się kontynentalnym systemom prawnym (civil law), natomiast precedensów de iure systemom prawnym common law, a więc przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym[2].
W krajach kultury anglosaskiej (głównie Wielka Brytania i Stany Zjednoczone) precedensy stanowią nadal obok prawa ustawowego (statutowego) podstawowe źródło prawa. Dotyczy to w szczególności zarówno tradycyjnych gałęzi prawa cywilnego, jak prawo kontraktów i deliktów, jak i dziedzin prawa karnego. Ponadto mianem precedensów określane są również wyroki interpretujące postanowienia ustaw i innych aktów prawa stanowionego. Z tym jednak zastrzeżeniem, że o ile wyroki interpretujące ustawy są ściśle wiążące w sprawach późniejszych, o tyle sądowa interpretacja postanowień konstytucji (stanowych i federalnej) nie stanowi już dużej przeszkody do przyjęcia odmiennych rozwiązań w przyszłości[3].
Z reguły pod pojęciem anglosaskiego precedensu kryje się jego ratio decidendi, a więc reguła precedensu (tzw. rule-model precedensu). Możliwe są jednak inne alternatywne ujęcia jego istoty, jak choćby model z zasad, model rezultatu, model z analogii czy nawet bardziej rozbudowane teorie, jak teoria Ronalda Dworkina. Przy czym zwykło się przyjmować, że rule-model jest bardziej typowy dla Wielkiej Brytanii, a model z analogii dla Stanów Zjednoczonych[4].
W polskim porządku prawnym oprócz zasad prawnych Sądu Najwyższego, uchwał Naczelnego Sądu Administracyjnego, oraz wyroków interpretacyjnych Trybunału Konstytucyjnego, może być mowa jedynie o precedensach de facto. Z tym jednak zastrzeżeniem, że używanie słowa precedens poza anglosaskim porządkiem prawnym jest zawsze narażone na możliwość spowodowania błędnego wrażenia co do tożsamości systemów common i civil law, które faktycznie różnią się znacznie bardziej niż tylko wiążącym lub niewiążącym charakterem zapadających w nich orzeczeń sądowych. Również nazwa prawa precedensowego dotyczy wyłącznie anglosaskiego porządku prawnego i nie może być używana w kontekście prawa civil law[5].
Nie należy mylić precedensu z wyrokiem sądowym w sprawie, dla której nie wydano jeszcze wcześniejszego orzeczenia; takie potoczne skojarzenia znaczeniowe wypaczają bowiem sens pojęcia precedensu prawnego. Precedensem w użyciu prawniczym jest taki wyrok, który może później w jakiś sposób wpływać na wykładnię i stosowanie prawa. Jest to niezależne od tego, czy przed nim wydano jakieś rozstrzygnięcie w danej kwestii prawnej, czy nie. Nie zmienia to faktu, iż w języku potocznym o wyroku wprowadzającym odmienne niż poprzednio rozwiązania, lub usuwającym poważne kontrowersje co do treści dotychczasowego prawa, mówi się nieraz, że ma charakter precedensowy lub po prostu, że jest precedensem.
W mowie potocznej bez nacechowania orzeczniczego precedens oznacza postępowanie (zdarzenie), które wydarzyło się pierwszy raz, dotyczy postępowania (zdarzenia) nietypowego, różniącego się znacząco od dotychczasowych doświadczeń bądź dotychczasowego postępowania.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
