Powstanie słuckie

Powstanie słuckie (biał. Слуцкі збройны чын, Słucki zbrojny čyn, Слуцкае паўстаньне, Słuckaje paŭstańnie) – zbrojne wystąpienie oddziałów białoruskich przeciwko Armii Czerwonej w okolicach Słucka w listopadzie i grudniu 1920 roku.

Powstanie słuckie

Sztandar 1 Słuckiego Pułku Strzelców
Czas	27 listopada – 31 grudnia 1920[1]
Miejsce	rejon słucki
Przyczyna	niekorzystne dla Białorusinów postanowienia preliminariów do traktatu ryskiego, białoruskie dążenia niepodległościowe
Wynik	zwycięstwo bolszewików
Strony konfliktu
Białoruska Republika Ludowa  Rosyjska FSRR  SRR Białorusi
Dowódcy
Paweł Żauryd Stanisław Bułak-Bałachowicz nieznani
Siły
ok. 4000 ochotników ok. 10 000 żołnierzy
Straty
nieznane nieznane
brak współrzędnych

Powstańcy atamana Łukasza Siemieniuka (w środku). Po jego prawej ręce – Jerzy Monicz. Za nim – Wasyl Mucha. Wieś Wielkie Stachowo, 1919 rok

Historia

Po zakończeniu działań wojennych wojny polsko-bolszewickiej 18 października 1920 roku w strefie działań wojsk polskich znalazły się zachodnie ziemie Białorusi. Zgodnie z podpisanymi 12 października w Rydze preliminariami pokojowymi z Rosją radziecką, II Rzeczpospolita zobowiązała się do wycofania swoich wojsk na zachód od Słucka.

Z oddaniem ziem białoruskich bolszewikom nie pogodził się jednak gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz, który na czele swojej Ochotniczej Sprzymierzonej Armii 5 listopada przekroczył linię przerwania ognia, a 10 listopada ogłosił w zdobytym Mozyrzu powstanie niepodległej Białorusi. Dnia 14 listopada tego samego roku w Słucku miał miejsce tzw. „Kongres Słucki”, na którym wybrano władze tymczasowe odrodzonej Białorusi^[2]. Jednakże po kilku dniach i kontrofensywie oddziałów bolszewickich, jego armia została zmuszona do wycofania się w kierunku Polski, co nastąpiło 28 listopada. Następnie armia gen. Bułaka-Bałachowicza została w Polsce internowana.

Stacjonująca na Słucczyźnie 4 Armia gen. Leonarda Skierskiego przekazała władzę Białoruskiemu Komitetowi Narodowemu. Ten 4 listopada zwołał Białoruski Zjazd Słucczyzny i uznał Radę Najwyższą Białoruskiej Republiki Ludowej. Wybrana na Zjeździe Rada Słucczyzny wydała 21 listopada deklarację, wzywającą ludność białoruską do walki o niepodległą Białoruś w granicach etnograficznych. Rozpoczęła też formowanie jednostek wojskowych. Wkrótce utworzono I Słucką Brygadę Strzelców, w sile dwóch pułków.

24 listopada wojska polskie rozpoczęły wycofywanie się ze Słucczyzny, pozostawiając jednak 15-kilometrowy pas ziemi niczyjej. Wkraczające oddziały Armii Czerwonej toczyły walki z oddziałami białoruskimi, które jednak szybko zostały przyparte do pasa ziemi niczyjej. W grudniu 1920 roku ostatnie zwarte białoruskie oddziały wojskowe przeszły na stronę polską, gdzie zostały rozbrojone oraz internowane. W pasie neutralnym zainstalowały się lokalne władze białoruskie, którym udało się ujść przed bolszewikami. Organizowały one stamtąd wypady partyzanckie na pozycje bolszewickie.

Intensywne walki partyzanckie na Słucczyźnie trwały jeszcze wiosną 1921 roku, a ostatni żołnierze tych oddziałów utrzymali się w miejscowych lasach nawet do lat 30.^{[potrzebny przypis]}.

Władze polskie wykorzystały to powstanie jako dywersję antybolszewicką w czasie negocjacji przebiegu granicy polsko-radzieckiej, zatwierdzonego podpisaniem traktatu ryskiego w 1921 r.

Filmy

• Słucki zbrojny czyn – dokumentalny, 2008, Biełsat, 30 min;
• Na czarnych lodach – fabularny, 1995.

Przypisy

1. Trudno jest ustalić dokładną datę wybuchu powstania, a także jego zakończenia. W niniejszym artykule przyjęto za datę jego rozpoczęcia pierwszy z kolei doniosły akt, tj. zwołanie Białoruskiego Zjadu Słucczyzny przez Białoruski Komitet Narodowy i uznanie Rady Najwyższej Białoruskiej Republiki Ludowej. W artykułach obcojęzycznych w serwisie [Wikipedia.pl] można zauważyć inne daty rozpoczęcia, na przykład 27 listoapda bądź ogólne określenie, że powstanie trwało „od listopada do grudnia”. Najbezpieczniej z punktu widzenia faktów będzie przyjąć, że powstanie słuckie wybuchło na początku listopada i trwało do końca grudnia roku 1920 z zaznaczeniem, że walki partyzanckie trwały do wiosny 1921 roku.
2. Віншуем з днём Герояў – з 91-й гадавінай Слуцкага збройнага чыну! [dostęp 2016-12-30].

Bibliografia

• Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах (Бібліятэка часопіса «Беларускі гістарычны агляд»), Менск: Мэдысонт, 2006. (biał.)
• Олег Латышонак, Жаўнеры БНР, Беласток: Інстытут беларусістыкі, Беларускае гістарычнае таварыства, 2009. (biał.)
• Владимир М. Прокулевич, Слуцкое восстание (ноябрь – декабрь 1920 г.), Неман 4–1996. (ros.)

Linki zewnętrzne

• Zianon Paźniak, Powstanie słuckie to dla nas wspaniały przykład^[1] [dostęp 2016-12-30] (biał.)

1. Tłumaczenie własne.