Remove ads
Powstanie moskiewskie[1], w historiografii rosyjskiej także powstanie grudniowe[2] (ros. Декабрьское восстание, Diekabrskoje wosstanije) – zbrojne wystąpienie moskiewskich robotników przeciwko władzy carskiej. Do walki wezwała moskiewska Rada Delegatów Robotniczych, w której decydującą rolę odgrywali przedstawiciele bolszewików. Centrum powstania stanowiła robotnicza dzielnica Priesnia. Powstanie wybuchło 9 grudnia?/22 grudnia 1905 i trwało dziesięć dni. Ostatecznie zostało stłumione przez wojsko. Michaił Heller nazywa powstanie moskiewskie punktem kulminacyjnym rewolucji 1905–1907 r.[3]
| Rewolucja 1905 roku | |||
 | |||
| Czas |
grudzień 1905 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
dążenie rewolucjonistów do obalenia caratu | ||
| Wynik |
stłumienie powstania | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Remove ads
W styczniu 1905 r. krwawa niedziela w Petersburgu stała się początkiem ruchu rewolucyjnego, który ogarniał kolejne regiony Imperium Rosyjskiego. Strajki robotnicze, protesty chłopskie oraz wystąpienia, podczas których formułowano postulaty narodowe, miały miejsce od guberni bałtyckich, Finlandii i Królestwa Polskiego, poprzez ziemie ukraińskie, centralną Rosję po Zakaukazie, Syberię i Azję Środkową. W październiku 1905 r. w całej Rosji wybuchł powszechny strajk generalny[4]. W Petersburgu ukonstytuowała się Rada Delegatów Robotniczych[3]. Podobne oddolne organy powstały również w innych miastach[5], a także w niektórych okręgach wiejskich Rosji[6]. 17 października car Mikołaj II wydał manifest październikowy, w którym zapowiadał nadanie mieszkańcom Rosji praw obywatelskich, w tym wolności wyznania, zrzeszania się i nietykalności osobistej, a także nadanie Dumie Państwowej władzy ustawodawczej. Wbrew jego nadziejom wydanie manifestu nie zakończyło wydarzeń rewolucyjnych[7].
W Moskwie Rada Delegatów Robotniczych powstała relatywnie późno, bo dopiero 21 listopada. Została stworzona przez członków różnych partii lewicowych, przedstawicieli inteligencji, przekonanych, że rewolucja powinna zostać kontynuowana aż do obalenia caratu i utworzenia państwa socjalistycznego[1]. Bolszewicy byli najsilniejszą z partii tworzących moskiewską Radę. Natomiast jej zwolennikami byli przede wszystkim robotnicy, w tym wielu zatrudnionych w przemyśle włókienniczym[1].
Remove ads
Przyczyną wybuchu zbrojnego powstania w Moskwie stała się wieść o aresztowaniu członków Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Petersburgu w dniu 3/16 grudnia 1905 r.[5] 6/19 grudnia moskiewska Rada Delegatów Robotniczych postanowiła wszcząć zbrojne powstanie, którego celem miało być obalenie caratu, utworzenie Zgromadzenia Konstytucyjnego, a następnie proklamowanie republiki demokratycznej[1].
7/20 grudnia moskiewska Rada Delegatów Robotniczych ogłosiła powszechny strajk robotników i urzędników[5], do którego faktycznie przyłączyła się ponad połowa fabryk i zakładów w mieście. Strajk poparła również część urzędników Dumy Miejskiej i przedstawicieli inteligencji, zamknięta została większość sklepów i straganów[8]. Dwa dni później w mieście doszło do pierwszych starć między uzbrojonymi rewolucjonistami, członkami drużyn bojowych tworzonych przez partie lewicowe, a policją i wojskiem. Drużyny bojowe przystąpiły do wznoszenia barykad na miejskich ulicach[5]. Uczestnicy powstania, podobnie jak innych zbrojnych wystąpień okresu rewolucji 1905 r., nie tylko występowali przeciwko caratowi, ale też domagali się podwyższenia wynagrodzeń oraz skrócenia dnia roboczego[5].
9 grudnia?/22 grudnia 1905 miały miejsce dwa zdarzenia, które przyczyniły się do dalszej eskalacji wypadków. W parku Akwarium w centrum Moskwy policja rozpędziła mityng rewolucyjny. Podczas pacyfikacji nikt nie ucierpiał, jednak partia eserowców postanowiła następnego dnia w odwecie uderzyć na siedzibę Ochrany. 10 grudnia bojowcy partii wrzucili dwie bomby do budynku Ochrany w Bolszym Gniezdnikowskim Pierieułku, w wyniku czego zginęły trzy osoby[8]. Również 9 grudnia wojsko otoczyło budynek szkoły realnej Fidlera, w którym obradowała Rada Delegatów Robotniczych i w którym zebrało się około dwustu rewolucjonistów. Zgromadzeni odmówili poddania się, w związku z czym budynek został ostrzelany. Wychodzący z niego rewolucjoniści zostali zaatakowani przez żołnierzy, dwadzieścia osób zabito na miejscu[8].
10 grudnia walki między rewolucjonistami i wojskiem miały już rozmiar bitew ulicznych, a następnego dnia barykady stały na wszystkich głównych ulicach Moskwy[5]. Najważniejszym ośrodkiem powstańców była robotnicza dzielnica Priesnia, położona na zachód od ścisłego historycznego centrum Moskwy. Decyzję o przystąpieniu do strajku i powstania podjęli najpierw robotnicy Triochgornej Manufaktury na Priesni, którzy następnie wzywali do poparcia protestu również inne zakłady w dzielnicy[9]. 10 grudnia robotnicy i robotnice Manufaktury przemaszerowali z czerwonymi sztandarami główną ulicą dzielnicy, Bolszą Priesnią; po drodze dołączali do nich robotnicy z innych fabryk. W okolicy zaułka Triochgornego na drodze pochodu stanął oddział kozaków. Żołnierze nie wykonali rozkazu zatrzymania dwóch robotnic, idących na czele maszerujących[9]. Po tym wydarzeniu robotnicy zaczęli tworzyć w Manufakturze 10-osobowe oddziały, w miarę możliwości uzbrojone[9] (robotnicy pozyskali wcześniej znaczną ilość broni krótkiej drogą własnej produkcji, przemytu i zakupów[8][10]). Obok Manufaktury również fabryka mebli Nikołaja Szmita, sympatyzującego z rewolucjonistami[10], zmieniła się w bazę, z której operowały robotnicze drużyny bojowe[5]. Łącznie liczbę bojowców szacuje się na 1200–1500 osób[10]. Na ulicach Priesni wzniesiono liczne barykady, powołano również sztab powstania, na czele którego stanął bolszewik Zinowij Litwin-Siedoj[9]. Zacięte starcia rozegrały się w pobliżu Mostu Garbatego na rzece Priesni, Ogrodu Zoologicznego i placu Priesnienskiej Zastawy[9].
Walki toczyły się również na robotniczym Zamoskworieczju, gdzie głównymi ośrodkami rewolucji były fabryki Cindela i drukarnia Sytina[5]. Do starć doszło na placach Trubnym, Kałanczowskim, Smoleńskim, na ulicach Wielkiej i Małej Bronnej, w dzielnicy Arbat, na Prieczistience, Suchariewce, w Lefortowie i w rejonie Dorogomiłowskiej Zastawy[8]. Z linii kolejowych wychodzących z Moskwy władze kontrolowały jedynie tę do stolicy, Petersburga, gdyż robotnicy kolejowi przyłączyli się do zbrojnego protestu. Drużyny uzbrojonych kolejarzy działały w rejonie dworców Nikołajewskiego, Jarosławskiego i Riazańskiego. Również część żołnierzy jednostek stacjonujących w Moskwie skłaniała się ku przejściu na stronę rewolucjonistów[5]. Uzbrojone drużyny robotników moskiewskich zasiliły oddziały z innych miast, m.in. grupa uzbrojonych robotników z Iwanowa pod dowództwem Michaiła Frunzego[9]. Członkowie drużyn napadali na policjantów i posterunki wojskowe, a także na sklepy z bronią[8].
Nie mogąc liczyć na całkowitą lojalność moskiewskiego garnizonu, generał-gubernator moskiewski Fiodor Dubasow zawezwał do Moskwy Lejb-Gwardyjski Siemionowski Pułk, 16 Ładoski Pułk Piechoty, półszwadron Lejb-Gwardyjskiego Pułku Grenadierów Konnych i baterię artylerii konnej[5]. Siły te dotarły do Moskwy 15/28 i 16/29 grudnia 1905 r. i natychmiast przystąpiły do tłumienia powstania. W celu przełamania oporu robotników na Priesni dzielnica została ostrzelana przez artylerię, co doprowadziło do wybuchu licznych pożarów[9]. 16/29 grudnia moskiewska Rada Delegatów Robotniczych odbyła ostatnie posiedzenie, na którym nakazała uczestnikom powstania w sposób zorganizowany przerwać walkę, by nie dopuścić do śmierci wszystkich rewolucjonistów i straty zgromadzonej broni. Zdecydowano jednak, że pewne działania obronne na barykadach będą jeszcze prowadzone przez dwa dni[9]. Faktycznie już 16/29 grudnia część strajkujących wcześniej fabryk wznowiła pracę, natomiast do 17/30 grudnia 1905 r. uzbrojone drużyny rewolucjonistów działały w obrębie Priesni[5]. Udział Pułku Siemionowskiego w tłumieniu powstania przesądził o zwycięstwie wojsk wiernych carowi[9]. Rankiem 17/30 grudnia rewolucjoniści porzucili barykady[9], wielu odeszło z Priesni na przeciwległy brzeg rzeki Moskwy po lodzie[8]. Ostatnie starcie rozegrało się przy Garbatym Moście[8]. Gdy tego samego dnia wieczorem Pułk Siemionowski wkroczył na Priesnię, nie zdołał odnaleźć większości powstańców, zatrzymał natomiast ok. 70 robotników[9]. Rewolucjoniści bronili się jeszcze do 21 grudnia/3 stycznia na linii kolejowej z Moskwy do Kazania, na odcinku między Moskwą a Kołomną, jednak i stamtąd zostali wyparci[5].
Według Richarda Pipesa podczas walk i pacyfikacji powstania zginęło około tysiąca osób[1]. Według raportu generał-gubernatora Dubasowa w powstaniu i podczas jego pacyfikacji zginęło 393 uczestników walk i osób cywilnych, a także 54 wojskowych i policjantów. Rannych było odpowiednio 691 i 119 osób[11]. Czternastu mężczyzn, w tym 13 robotników Triochgornej Manufaktury zostało rozstrzelanych bez sądu z rozkazu dowódcy Pułku Siemionowskiego Gieorgija Mina[9].
Remove ads
.jpg)
Na cześć powstania dzielnicę Priesnia i jej główną ulicę Bolszaja Priesnia w ZSRR przemianowano na Krasną (Czerwoną) Priesnię[12]. Natomiast przy pawilonie stacji metra Krasnopriesnienskaja, położonej przy ulicy, w 1955 r. ustawiono figurę robotnika-bojowca[12]. Do wydarzeń 1905 r. nawiązują również dwie inne położone w pobliżu stacje metra – Barrikadnaja[13] i Ulica 1905 goda[14] oraz ulice o tych samych nazwach[14][13]. W pobliżu wyjścia z drugiej z wymienionych stacji znajduje się pomnik rewolucjonistów[14]. Naprzeciw niego, przy placu Krasnopriesnienskiej Zastawy, w 1920 r. założono park nazwany ku czci powstania (Park Diekabrskogo Wosstanija). W latach 20. ze składek miejscowych robotników powstał w nim obelisk pamięci uczestników antycarskiego wystąpienia[15]. W 1967 r. na terenie parku stanęła figura robotnika wyrywającego kostkę brukową, opatrzona inskrypcją-cytatem z Lenina dotyczącym powstania[16]. Jest to wykonana z brązu kopia gipsowej rzeźby Iwana Szadra Bruk – broń proletariatu powstałej w 1927 r. i przechowywanej w Galerii Trietjakowskiej[15]. Natomiast w 1981 r. w pobliżu Garbatego Mostu stanął pomnik ku czci walczących na barykadach[17].
Walki w Moskwie w grudniu 1905 r. zostały przedstawione na monumentalnej dioramie wykonanej przez Jefima Dieszałyta i eksponowanej w muzeum „Presnia”, oddziale Muzeum Najnowszej Historii Rosji[18].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads