Pomoc społeczna w Polsce

Pomoc społeczna w Polsce według ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej^[1] – instytucja polityki społecznej mająca na celu pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych i doprowadzenie do usamodzielnienia.

Rodzaje

W ramach systemu pomocy społecznej wyróżnia się:

• pomoc w instytucjach opiekuńczych typu: domy pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawcze,
• pomoc środowiskowa, m.in. świetlice środowiskowe, ośrodki wsparcia (tj. domy dziennego pobytu, noclegownie, schroniska dla bezdomnych, środowiskowe domy samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi),
• pomoc finansową, usługową i rzeczową świadczoną przez ośrodki pomocy społecznej (i w kilku przypadkach przez powiatowe centra pomocy rodzinie).

Struktura

Artur Kokoszkiewicz (1983–), Opieka społeczna jako zadanie państwa (Lublin 2015)

Struktura pomocy społecznej w Polsce:

• ośrodki pomocy społecznej działające w każdej gminie, udzielające pomocy w formie pracy socjalnej, świadczeń pieniężnych, przyznając wsparcie usługowe i rzeczowe oraz kierujące do ośrodków wsparcia;
• powiatowe centra pomocy rodzinie (w miastach na prawach powiatu – miejskie centra pomocy rodzinie); powiaty prowadzą domy pomocy społecznej, zapewniają opiekę nad dziećmi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (tj. domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych) i w rodzinach zastępczych;
• regionalne ośrodki polityki społecznej (przy urzędach marszałkowskich) – zajmują się koordynacją polityki społecznej w zakresie pomocy na terenie województw samorządowych;
• w urzędach wojewódzkich wydziały polityki społecznej – kontrola i nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (jednak tylko w zakresie zadań zleconych);
• Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej – zajmuje się koordynacją polityki społecznej na obszarze całej Polski oraz przygotowywaniem zmian w obowiązującym prawie.

Pomoc społeczną w Polsce organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując z organizacjami pozarządowymi, kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

W zasięgu zainteresowań systemu pomocy społecznej znajdują się następujące kwestie społeczne: ubóstwo, wykluczenie społeczne (marginalizacja), bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność oraz wiele innych kształtujących trudną życiowo sytuację jednostki, w szczególności materialną.

Prawo do świadczeń

Prawo do świadczeń pieniężnych przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej. Od dnia 1 października 2015 r. dla osoby samotnie gospodarującej jest nim dochód nie przekraczający kwoty 634 zł, natomiast dla osoby w rodzinie – kwota 514 zł. Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków: okresowego i celowego^[2].

Ponieważ rolnicy nie są objęci podatkiem dochodowym, w przypadku korzystania z pomocy społecznej ich dochód ustalany jest arbitralnie na podstawie dochodu miesięcznego z 1 hektara przeliczeniowego określanego w obwieszczeniu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (np. do świadczeń rodzinnych)^[3].

Oceny

Według GUS, niezmieniana od dawna struktura pomocy społecznej w niektórych przypadkach raczej utrwala biedę niż pomaga z niej wyjść^[4].

Głównymi odbiorcami pomocy społecznej w Polsce są osoby mieszkające w małych miastach i wsiach, głównie na północy i wschodzie kraju. W obszarach tych występuje silna nadreprezentacja odbiorców pomocy społecznej (40% ludności stanowi 60% klientów pomocy społecznej). Ponad 80% pobiera zasiłki dłużej niż 10 lat. Około 20% z nich pracuje, ok. 30% jest zarejestrowana jako bezrobotna, szukaniem pracy nie jest zainteresowane 44%. Dla 75% rodzin objętych pomocą społeczną głównym źródłem dochodów są różnorakie świadczenia pomocowe oraz praca w szarej strefie^[5]. Kolejnym czynnikiem zwiększającym poziom bezrobocia jest utrata świadczeń socjalnych w razie podjęcia pracy – w badaniu Diagnoza Społeczna 2007 powód ten podało 18% badanych^[6].

Polski system pomocy społecznej jest oceniany jako nieefektywny, przede wszystkim ze względu na niewystarczającą liczbę oraz niskie zarobki pracowników socjalnych. W nikłym stopniu są także wykorzystywane bardziej skuteczne metody pomocy społecznej, takie jak pomoc warunkowa, aktywna i kontrakty socjalne – w 2009 roku na 3,7 mln osób objętych pomocą kontraktami objęte było zaledwie 105 tys.^[5]

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej poprzez swoją agendę – Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich we współpracy z kilkoma organizacjami pozarządowymi podjęło realizację projektu Standardy w Pomocy, mającego na celu testowanie nowych form pracy socjalnej oraz nowych modeli instytucji. CRZL zostało zlikwidowane zarządzeniem ministra z 30 grudnia 2015 r.

Zobacz też

• pomoc społeczna
• ośrodek pomocy społecznej

Przypisy

1. Dz.U. z 2023 r. poz. 901
2. Pomoc społeczna Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej; 2018
3. Walczak Damian: Uwarunkowania funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecznego rolników w Polsce. Toruń 2011, Dom Organizatora TNOiK, s. 171-172, ISBN 978-83-7285-590-9.
4. Całe życie na zasiłku. Rzeczpospolita, 2010.
5. Polski system pomocy społecznej prowadzi do uzależnienia od zasiłków. Forsal, 2010.
6. Kto płaci za fikcyjne bezrobocie. IPO, 2007. [dostęp 2013-03-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-19)].

Linki zewnętrzne

• Pomoc społeczna Oficjalna strona Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej
• Baza instytucji Portal pomocy społecznej
• Świadczenia z pomocy społecznej Informator obywatelski