Plac Icchaka Lejba Pereca we Wrocławiu

Plac Icchaka Lejba Pereca we Wrocławiu (Rehdigerplatz^[1][2], pl. Zbożowy^[2], pl. Leona Pereca^[2]) – plac położony na osiedlu Gajowice we Wrocławiu^[1][2][3].

plac Icchaka Lejba Pereca

Gajowice
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Położenie na mapie Wrocławia plac Icchaka Lejba Pereca
Położenie na mapie Polski plac Icchaka Lejba Pereca
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego plac Icchaka Lejba Pereca
51°05′55,701″N 17°00′24,242″E

Dzielnica Gajowice i pl. Pereca (w lewej górnej części zdjęcia)

Północna pierzeja, zachowane kamienice i powojenne zabudowa uzupełniająca

Skrzyżowanie ul. Pereca z ul. Szczęśliwą przy placu

Dawny plac zabaw

Budynek na rogu Żelaznej i Pereca

Historia

Plac tym obszarze został po raz pierwszy uwzględniony w planie regulacyjnym z 1895 roku. Jego wytyczenie nastąpiło w 1903 roku. Zabudowa wokół placu została ukończona w 1910 roku. Były to kamienice w zabudowie ciągłej, których niewielka część zachowała się w pierzei północnej i wschodniej^[1].

W głębi parceli nr 3 powstał w latach 1907–1909^[1] (1908^[4][5]) sierociniec żydowski^[1] utworzony przez Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki (Verband zur Erziehung Hilfsbedürftiger Israelitischer Kinder)^[a][4][5]. Funkcjonowała tu również bożnica^[5]. Projektantami budynku byli Paul i Richard Ehrlich^[1][6], którzy ówcześnie współpracowali z gminą żydowską i realizowali dla niej wiele projektów budowlanych^[6]. W związku ze wzrostem nastrojów antysemickich od początku XX wieku następował proces powrotu do tworzenia szkół żydowskich. W związku z tym od 1921^[1] roku (1920 r.^[5]) funkcjonowała tu szkoła żydowska, a po wojnie w budynku urządzono szkołę podstawową^[1][5], od 1946 r. im. Szolema Alejchema^[7] . W 1998 r. powołano to Szkołę Lauder Etz-Chaim^[7] .

W czasie II wojny światowej zabudowa placu została znacznie zniszczona. Odbudowa tej okolicy nastąpiła w latach 60. XX wieku w ramach osiedla mieszkaniowego „Gajowice”^[b]. W jej ramach powstał między innymi wieżowiec (róg ulicy Żelaznej i ulicy Icchaka Lejba Pereca) projektu M. Kiełczewskiej w 1964 roku^[1]. Funkcjonował tu między innymi hotel wojskowy, hotel dla sportowców WKS Śląsk Wrocław, później hotel ogólnodostępny. W latach 80. XX wieku na parterze z tarasem działała tu kawiarnia „Celina”. Niezabudowany kwartał pomiędzy ulicami Żelazną, Pereca, Ołowianą i sięgaczem północnym Żelaznej (pierzeja zachodnia placu) został zabudowany w latach 1992-1995^[1][8] zespołem mieszkalno-usługowym według projektu architektów Wojciecha Jarząbka^[1][8], P. Spychały^[1][8] i E. Wróblewskiej^[8]. Wcześniej plac wykorzystywany był jako parking, miejsce dla przyjeżdżających do miasta wesołych miasteczek i cyrków, ulicznego handlu choinkami, itp.

Sam plac był również, wraz z ulicami Pereca, Żelazną i najbliższą okolicą, areną licznych demonstracji i starć z milicją w latach 80. XX^[9]. Funkcjonowało ówcześnie potoczne określenie wobec placu i jego otoczenia: Gaz plac, odnoszące się do gazu łzawiącego używanego przez milicję do rozpędzania demonstrantów.

Pierwsze manifestacje przy placu Pereca i w okolicy miały miejsce 13 czerwca – zbudowano barykady, a w starciach rannych było 21 funkcjonariuszy milicji, zatrzymano 123 osoby. Kolejna demonstracja miała miejsce 28 czerwca – podczas której zatrzymano 257 osób. Największe manifestacje we Wrocławiu miały miejsce 31 sierpnia – w tym między innymi w okolicach placu Pereca. W ich trakcie doszło do zamieszek i walk z ZOMO, ORMO i żołnierzami kompanii desantowo-szturmowej^[9].

Ulice

Do placu przypisana jest jezdnia o długości 95 m biegnąca od ulicy Icchaka Lejba Pereca do ulicy Żelaznej. Jest to droga gminna. Jezdni nadano kategorię drogi uchwałą RM XXXIII/2303/05 z 20.01.2005, a uchwałą 166/III/07 z 26.02.2007 nadano jej numer drogi 106364^[3].

Plac ograniczony jest ulicami:

• ulicą Żelazną (nr drogi 105823)^[10][11] 
• ulicą Icchaka Lejba Pereca (nr drogi 106396)^[11] [12]
• ulicą Szczęśliwą (nr drogi 105687)^[13].

Układ urbanistyczny i otoczenie

Placowi nadano kształt zbliżony do trójkąta^{[1][11] [14]}, który otoczony jest ulicami: Żelazną, Szczęśliwą i Icchaka Lejba Pereca^{[10][11] [12][13]}. Urządzono tu skwer z placem zabaw pośrodku^[1][11] . Ten fragment placu ma powierzchnię 0,25 ha^[15] . Oprócz tego po południowej stronie ulicy Icchaka Lejba Pereca odcięty jest niewielki kwartał zagospodarowany jako skwer z zielenią i pojedynczymi drzewami^[11]  o powierzchni 0,11 ha^[15] .

Południowa i północno-wschodnia pierzeja zabudowana jest ciągłą zabudową mieszkaniową, na którą składają się zarówno pojedyncze kamienice zachowane po wojnie i wyremontowane, jak i budynki plombowe powstałe po wojnie w XX w. Wskazuje się przy tym kamienice położone przy placu Icchaka Lejba Pereca numery 2 i 4 jako wymagające ochrony, stanowiące wartościowy przykład zabudowy czynszowej tego obszaru, które przetrwały wojnę i w przyszłości mogą być wpisane do gminnego rejestru zabytków, a obecnie wpisane są do wykazu takich obiektów. Ocenia się, iż zachowanie tych kamienic miało również istotny wpływ na powojenne zagospodarowanie otoczenia placu i powstałej tu zabudowy, poprzez jej uzupełnienie według pierwotnych linii zabudowy z zachowaniem wcześniejszego jej układu^[16]. Pierzeja zachodnia od ulicy Icchaka Lejba Pereca do sięgacza ulicy Żelaznej to wspominany wyżej zespół budynków mieszkalno-usługowych z lat 1992–1995. Natomiast południowo-zachodni narożnik placu (skrzyżowanie ulicy Icchaka Lejba Pereca i Żelaznej) to opisany wyżej dominujący nad placem budynek hotelowy (wieżowiec)^[1].

Nazwy

Nazwy placu:

• Rhedigerplatz: do 1906 r.^[17]
• Rehdigerplatz: od 1906 r. do 1945 r.^[1][17]
• Plac Zbożowy: od 1945 r. do 11 grudnia 1951 r.^[17]
• Plac Leona Pereca: 1948/1956 – 1983/1986^[17]
• Plac Icchaka Lejba Pereca^[1][17].

Analogiczne zmiany nazwy dotyczyły ulicy współcześnie nazwanej ulicą Icchaka Lejba Pereca^[17][18].

Patroni

Patronami placu w jego historii byli:

• Thomas Rehdiger (ur. 19 grudnia 1540 we Wrocławiu, zm. 5 stycznia 1576 w Kolonii) – założyciel Biblioteki Miejskiej^[17].
• Icchok Lejb Perec (Leon Perec) (ur. w 1851 w Zamościu, zm. w 1915 w Warszawie) – polski i żydowski pisarz, poeta, prozaik, dramaturg, krytyk, klasyk literatury jidysz i hebrajskiej^[19] .

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

1. Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki (Verband zur Erziehung Hilfsbedürftiger Israelitischer Kinder) założony został w 1889 roku dla dzieci z rodzin ubogich i patologicznych. W latach 1907–1909 (1908) wybudowano dla potrzeb prowadzenia działalności związku budynek przy obecnym placu Icchaka Lejba Peraca 3, dzięki darowiźnie M Fuchsa.
2. W podanej tu jako źródło Encyklopedii Wrocławia, wyd. III, w haśle dotyczącym placu Icchaka Lejba Peraca podano, iż plac położony jest dzielnicy Krzyki, co jest jaskrawym i oczywistym błędem. Sam plac, jak i całe Gajowice, leżą w obrębie dawnej dzielnicy Fabryczna.