Plac św. Katarzyny w Toruniu

Plac św. Katarzyny w Toruniu (w czasie zaboru pruskiego Wilhelmstadt^[1]) – plac położony w centrum Torunia.

plac św. Katarzyny

Stare Miasto
Plac widziany od strony wschodniej, w tle kościół św. Katarzyny
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Położenie na mapie Torunia plac św. Katarzyny
Położenie na mapie Polski plac św. Katarzyny
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego plac św. Katarzyny
53°00′47,1″N 18°36′48,7″E

Historia

Plac został wytyczony w ramach poszerzenia terenu miasta, planowanego od lat 70. XIX w. W związku z tym zlikwidowano częściowo północno-wschodnią kurtynę obwarowań bastionowych i do terenu miasta włączono dawne Przedmieście Św. Katarzyny, nazwane wówczas Wilhelmstadtem. Pierwotnie, według projektów z 1878 roku i 1880 roku, plac miał być dużo mniejszy, ponieważ między nim a Nowy Miastem chciało wydzielić dodatkowe bloki zabudowy^{[potrzebny przypis]}. W obecnym kształcie został wytyczony po 1884 roku na terenie zajmowanym dawniej przez kurtynę między bastionami Kawaler Większy i Św. Katarzyny. Jego południowa pierzeja jest jednocześnie granicą Nowego Miasta i przebiega w przybliżeniu wzdłuż dawnej wewnętrznej linii murów obronnych. Na przełomie XIX i XX w. nadano mu nazwę placu Wilhelma (Wilhelmsplatz)^[1]. W latach 1894–1897 w centrum placu stanął kościół ewangelicki dla gminy wojskowej, obecnie kościół św. Katarzyny^[2][3]. W jego wschodniej części założono skwer, natomiast sam plac był wykorzystywany na uroczystości wojskowe^{[potrzebny przypis]}.

W okresie międzywojennym plac nadal pełnił dużą rolę jako miejsce uroczystych obchodów świąt wojskowych. W jego północnej części, na terenie wojskowym, postawiono pomnik Józefa Piłsudskiego^{[potrzebny przypis]}, na skwerze przed kościołem – pomnik Matki Boskiej wykonany przez Ignacego Zelka^[4], a w północnej ścianie kościoła św. Katarzyny zamontowano ołtarz polowy. W czasie okupacji niemieckiej zniszczono oba pomniki^{[potrzebny przypis]}, pomnik Matki Boskiej zrekonstruowano w 2007 roku^[4]. 11 listopada 1928 roku odsłonięto Pomnik „10-lecia Niepodległości”, według projektu Antoniego Mieszkowskiego. Monument miał kształt kolumny. Pośrodku znajdowało się popiersie Józefa Piłsudskiego oraz przylegające do niej po obu stronach tablice pamiątkowe. Na tablicach umieszczono płaskorzeźby przedstawiające polskiego orła oraz gryfa pomorskiego^[5].

Po 1945 roku północną część placu przeznaczono na parking samochodowy oraz stację benzynową, co miało uniemożliwić organizację uroczystości kościelnych dla wojska. W 2010 roku w tym miejscu wybudowano parking podziemny^[6].

Zabudowa

• w centrum placu kościół św. Katarzyny
• nr 3, dawna plebania gminy ewangelickiej z 1901 roku^[7][8]
• nr 4, kamienica z przełomu XIX i XX wieku, dawna siedziba studia Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia^[9]
• nr 5, okazała kamienica z pocz. XX w. w stylu neorenesansu francuskiego
• nr 7, kamienica neorenesansowa z pocz. XX w.
• nr 9, Zespół Szkół nr 10^[10]

Ponadto na rogu placu św. Katarzyny i ul. Leona Szumana mieści się Dom rodziny Szumanów, neoklasycystyczny budynek oddany do użytku w 1893 roku, gdzie mieścił się szpital założony przez Leona Szumana^[11].

Pomniki

• Pomnik Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej, zrekonstruowana w 2007 roku^[4].
• Pomnik ku czci dowódców Okręgu Pomorskiego Związku Walki Zbrojnej–Armii Krajowej, odsłonięty w 2008 roku^[12]

Przypisy

1. Kucharzewska 2004 ↓, s. 79.
2. Rozynkowski 2017 ↓, s. 238.
3. Birecki 2011 ↓, s. 323.
4. Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 126.
5. Grzebieniak 2022 ↓, s. 81–82.
6. Krzysztof Lietz. Obiecują, że zdążą. „Nowości”, 2010-04-17.brak numeru strony, Teraz Toruń, 11 lutego 2010, ISSN 1896-821X. Brak numerów stron w książce
7. Gmina Miasta Toruń: Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Torunia na lata 2022–2025. 2021, s. 83.
8. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. torun.wkz.gov.pl. s. 28. [dostęp 2024-09-13].
9. Kamienica plac św. Katarzyny 4. toruntour.pl. [dostęp 2023-11-19].
10. Zespół Szkół Nr 10 w Toruniu im. prof. Stefana Banacha. [dostęp 2011-01-31]. (pol.).
11. Dom rodziny Szumanów. toruntour.pl. [dostęp 2022-09-25].
12. Skerska 2019 ↓, s. 5.

Bibliografia

• Piotr Birecki: Architektura i sztuka ewangelicka w Toruniu w XIX i XX wieku. W: Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Jarosław Kłaczkow (red.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7780-051-5.
• Anna Grzebieniak. Oficjalne wizyty państwowe w Toruniu w latach 1920–1939. „Rocznik Toruński”. 49, 2022.
• Joanna Kucharzewska: Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871–1920. Warszawa: Neriton, 2004. ISBN 83-88973-69-X. [dostęp 2023-09-05].
• Waldemar Rozynkowski. Parafia garnizonowa św. Katarzyny w Toruniu w świetle kroniki parafialnej z 2. poł. XX w.. „Rocznik Grudziądzki”. XXV, 2017.
• Elżbieta Skerska: Walka o niepodległość w cieniu toruńskich kamienic. Spacery śladami działań niepodległościowych na toruńskim Starym i Nowym Mieście w latach 1919–1945. Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, 2019. ISBN 978-83-88693-80-9.
• Antoni Ziółkiewicz: Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie. Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009. ISBN 978-83-88219-32-0.