Petagnaea gussonei

Petagnaea gussonei (Spreng.) Rauschert – gatunek rośliny należący do monotypowego rodzaju Petagnaea Caruel z rodziny selerowatych, występujący paleoendemicznie w Monti Nebrodi w północno-wschodniej Sycylii^[5].

Petagnaea gussonei

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	Petagnaea
Gatunek	Petagnaea gussonei
Nazwa systematyczna
Petagnaea gussonei (Spreng.) Rauschert Taxon 31: 563 (1982)[3]
Synonimy
Petagnia saniculifolia Guss. Sison gussoneanum Balb. ex DC. Sison gussonei Spreng.[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
zagrożony

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Vincenzo Petagna, neaopolitańskiego botanika^[6].

Morfologia

Pokrój

Wieloletnia roślina zielna z mięsistym kłączem, osiągająca wysokość 15–45 cm^[6].

Liście

Liście odziomkowe długie, ogonkowe. Liście łodygowe dłoniasto-sieczne, o listkach klinowatych, odwrotnie jajowatych, z ząbkowato siecznymi brzegami^[6].

Kwiaty

Zebrane w dwuramienną wierzchotkę, charakteryzującą się karłowatym kwiatem szczytowym i dwoma bocznymi kwiatostanami na wydłużonych szypułach, złożonych z kilku baldachów. Każdy baldach składa się na ogół z trzech kwiatów męskich i jednego obupłciowego. Kwiat obupłciowy ma rurkę kielicha połączoną z zalążnią, która ma dziesięć żeber, z których pięć jest grubszych. Krawędź kielicha tworzy pięć białawych, wyprostowanych i lancetowatych ząbków, z których każdy ma wydatne żebro centralne, będące przedłużeniem żebra zalążni. Pięć pręcików jest mocno brodawkowatych i zakrzywionych do wewnątrz. Kielich kwiatu męskiego jest zielony, dzwonkowaty i zwieńczony długimi białawymi ząbkami. Pięć pręcików zbudowanych jest podobnie jak w kwiecie obupłciowym. Płatki korony obu kwiatów są sercowate, okryte działkami kielicha i tak długie jak one lub dwa razy dłuższe. W fazie kwitnienia nitki pręcików są wyprostowane, a pylniki wystają na zewnątrz. W przeciwieństwie do kwiatu obupłciowego, który wcześnie traci pręciki, pręciki kwiatów męskich dojrzewają później. Zalążnia składa się z warstwy epidermy tworzonej przez wydłużone i wypukłe komórki izodiametryczne, cienkiej kutykuli z anomocytycznymi aparatami szparkowymi, wielowarstwowej chlorenchymy i miękiszu spichrzowego. Po dojrzewaniu naskórek staje się wodoodporny, egzoderma ulega suberynizacji, a tkanki miękiszowe ulegają degeneracji i przekształcają się w sklerenchymę, tworząc kryształki szczawianu wapnia, które sprawiają, że owoce są twarde. Również rdzeń miękiszowy ulega degeneracji, powodując powstanie dużej jamy, w której rozwija się pojedyncze nasiono^[6].

Owoce

Nagie, ciemnobrązowe niełupki o średnicy 2–5 mm, o zatartym zarysie żeberek^[6].

Biologia

Siedlisko

Gatunek zasiedla dolną krawędź pasa roślinności wilgociolubnej, graniczącego z zacienionymi, leśnymi potokami górskimi lub strumykami, które nie wysychają latem. Roślina preferuje miejsca, w których nurt jest spokojny, a podłoże nasiąknięte wodą^[4].

Rozwój

Gatunek ten zwykle rozmnaża się bezpłciowo przez rozłogi, które wyrastają poziomo u nasady rośliny. Mechanizm ten pozwala roślinie skolonizować mokre brzegi strumieni. Produkcja nasion występuje sporadycznie, a zdolność kiełkowania jest bardzo niska^[4]. Kwitnienie następuje w końcu maja i na początku czerwca^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Gatunek z monotypowego rodzaju Petagnaea w obrębie plemienia Saniculeae w podrodzinie Apioideae, w rodzinie selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae^[7].

Zagrożenie i ochrona

Gatunek ujęty w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN ze statusem zagrożony wyginięciem^[4].

Znanych jest jedynie kilka subpopulacji tej rośliny, występujących na obszarze ok. 400 km². Głównym zidentyfikowanym zagrożeniem jest ograniczenie dostępności wody w siedliskach z uwagi na zwiększone zużycie przez człowieka. Dlatego pomimo tego, że rośnie na obszarach chronionych, w przypadku dalszego ograniczenia dostępności wody gatunek ten wyginie^[4].

Gatunek ten jest wymieniony (pod synonimem Petagnia saniculifolia) w Załączniku I Konwencji berneńskiej oraz w Załączniku II Dyrektywy siedliskowej. Znane populacje znajdują się głównie na obszarach chronionych, w tym w Regionalnym Parku Przyrody Nebrodi, rezerwacie przyrody Riserva Naturale Integrale Vallone Calagna sopra Tortorici oraz na obszarach Natura 2000 ITA030002, ITA030001 i ITA030038). Nasiona tej rośliny są przechowywane w banku Departamentu Nauk Botanicznych w Palermo. Gatunek jest uprawiany w ogrodach botanicznych w Palermo, Katanii i Mesynie na Sycylii oraz w ogrodach angielskich Pałacu Królewskiego w Casercie na północ od Neapolu^[4].