Personalizm

Personalizm – stanowisko filozoficzne podkreślające centralną rolę osoby (łac. persona), której przypisuje się takie cechy jak autonomia, samoświadomość, wola, zdolność do twórczości, odpowiedzialność moralna^[1].

Stanowisko to można odnaleźć w różnych kierunkach filozoficznych od czasów starożytnych. Od XIX w. powstawały kierunki, które przyjęły taką nazwę na swoje oznaczenie. Najbardziej znaczącym jest dwudziestowieczny personalizm chrześcijański.

Historia

Cechy personalizmu można odnaleźć w bardzo różnych i odległych od siebie nurtach myśli. W filozofii starożytnej była to filozofia sofistów i Sokratesa, a także wczesnochrześcijańska filozofia Augustyna z Hippony (koncepcja Boga jako osoby)^[1]. W średniowieczu personalistyczny charakter ma filozofia Tomasza z Akwinu^[1]. W filozofii nowożytnej odnajduje się personalizm w myśli Kartezjusza, Berkeleya i w niemieckim idealizmie^[1]. W filozofii pozaeuropejskiej, cechy personalistyczne nosi filozofia Ramanudźy^[1].

Sam termin personalizm po raz pierwszy został użyty został przez Friedricha Schleiermachera (1799) na określenie koncepcji Boga osobowego, która była przeciwstawna panteizmowi^[1].

W XIX w. ukształtowało się kilka kierunków określanych jako personalizmy i związanych z filozoficznym idealizmem^[1].

Szczególnie dużą rolę pełnił personalizm w filozofii amerykańskiej^[2]. W Stanach Zjednoczonych powstało kilka ośrodków o znacząco różnych poglądach filozoficznych. W Bostonie jego wpływowym propagatorem był Borden Parker Bowne^[1][3]. Odrębna forma personalizmu ukształtowała się w Kalifornii (George Holmes Howison na Uniwersytecie w Berkeley)^[4]. Amerykański personalizm miał mocny rys antymaterialistyczny i silne związki z religią, jednocześnie jednak starał się włączać osiągnięcia takich nauk jak biologia ewolucyjna, psychologia, medycyna czy pedagogika^[1].

Odrębne personalizmy powstawały też w innych krajach: we Francji (Charles Bernard Renouvier) Anglii (J.M.E. McTaggart), Rosji (Nikołaj Bierdiajew).

Szczególnie wpływowym, obecnym do dzisiaj w wielu krajach nurtem jest personalizm chrześcijański.

Personalizm chrześcijański

Osobny artykuł: Personalizm chrześcijański.

Personalizm chrześcijański to nurt XX-wiecznej filozofii, który głosił nadrzędność wartości osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz historycznych. Rozwinął się początkowo we Francji w kręgach katolickich.

Zwykle wyróżnia się jego dwa nurty^[5]:

• personalizm integralny (humanizm integralny) - rozwinany przez Jacquesa Maritaina, Józefa Tischnera, Jana Pawła II
• personalizm otwarty (społeczny) - rozwijany przez Emmanuela Mouniera.

Nurtów personalizmu chrześcijańskiego było jednak więcej, np. polski personalizm uniwersalistyczny Czesława Bartnika i uczniów^[6].

Personalizm chrześcijański wpłynął też na wielu innych filozofów i nurtów chrześcijańskich, np. na chrześcijański ewolucjonizm Pierre'aa Teilharda de Chardina czy na katolicką naukę społeczną (duży wpływ Maritaina)^[5].

Personalizm chrześcijański stawia w centrum wyjątkową i niepowtarzalną osobę ludzką, wyposażoną w niezbywalną godność. Tę centralną pozycję osoba zawdzięcza Boskiemu stworzeniu^[5].

Personalizm starał się znaleźć odrębną drogę wobec konfliktowych koncepcji indywidualizmu i kolektywizmu (łączonymi z z politycznymi ideologiami liberalizmu i socjalizmu) (chociaż w przypadku Mourniera celem był połączony z chrześcijaństwem socjalizm, natomiast zdecydowanie odrzucany był komunizm)^[5]. Personaliści uważali, że kolektywizm i indywidualizm są zbyt abstrakcyjne, wadliwe i nie przedstawiają prawdziwej natury człowieka, który jest indywidualną osobą i jednocześnie członkiem ludzkiej wspólnoty jak rodzina, lokalna społeczność itp. Zwolennicy indywidualizmu lub kolektywizmu mają tendencję do absolutyzowania swojego poglądu, popadając w skrajności jak libertarianizm albo komunizm. Szczególnym zagrożeniem jest tu totalitaryzm^[5].

Personalizm podkreśla wolność i odpowiedzialność konkretnej osoby za własne życie, jednocześnie podkreślając fakt, że powinna ona realizować tę odpowiedzialność w stosunku do swoich bliźnich, poza nimi bowiem traci wartość.