Paraiba (ryba)

Paraiba (Brachyplatystoma filamentosum) – gatunek dużej, wędrownej ryby z rodziny mandiowatych (Pimelodidae), największy przedstawiciel sumokształtnych^[2] i największa z drapieżnych ryb dorzecza Amazonki^[3], poławiana w celach konsumpcyjnych.

Paraiba

Brachyplatystoma filamentosum[1]
(Lichtenstein, 1819)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	sumokształtne
Rodzina	mandiowate
Rodzaj	Brachyplatystoma
Gatunek	paraiba
Synonimy
Pimelodes filamentosus Lichtenstein, 1819 Pimelodus filamentosus Lichtenstein, 1819 Platystoma affine Valenciennes, 1840 Platystoma gigas Günther, 1872 Sorubimichthys gigas (Günther, 1872) Piratinga piraaiba Goeldi, 1898 Brachyplatystoma goeldii Eigenmann & Bean, 1907

Rozmieszczenie i środowisko

Zasięg występowania tego gatunku obejmuje dorzecza Amazonki i Orinoko oraz głównych rzek Gujany i północno-wschodniej Brazylii^[4][5]. Odnotowany również w Argentynie^[6]. Przebywa nad miękkim dnem^[6].

Taksonomia i nazewnictwo zwyczajowe

W 1819 Martin Lichtenstein opisał ten gatunek naukowo z Brazylii pod nazwą Pimelodus filamentosus^[7].

Polska nazwa zwyczajowa paraiba^[8] nawiązuje do nazwy piraíba, pochodzącej z języka południowoamerykańskich Indian (pyra – ryba i iba – zły smak lub zły humor) – wśród tubylców paraiba ma opinię okrutnego drapieżnika o reputacji ludojada^[2].

Podobną etymologię ma epitet gatunkowy jednego z synonimów naukowej nazwy tego gatunku – Piratinga piraaiba. W literaturze zachodniej nazwa piraíba stosowana jest również dla pokrewnego gatunku Brachyplatystoma capapretum^[3].

Cechy charakterystyczne

U góry: pokrewny gatunek Brachyplatystoma rousseauxii

Budowa ciała tego gatunku jest typowa dla mandiowatych: wrzecionowate ciało bez łusek, trzy pary długich wąsików, występuje płetwa tłuszczowa^[9].

Gatunki z rodzaju Brachyplatystoma również są do siebie podobne, trudne do odróżnienia, różnią się szczegółami anatomicznymi oraz deseniem na ciele dorosłych osobników, które mają grzbiet od ciemnego do jasnoszarego, często z małymi ciemnymi plamami na płetwie ogonowej lub na trzonie ogonowym^[10]. Młode B. filamentosum i siostrzanego B. capapretum, jako jedyne w rodzaju Brachyplatystoma, mają plamki na wysokości linii bocznej i ponad nią; plamki te zanikają z wiekiem^[10]. Dorosłe osobniki tego gatunku osiągają przeciętnie ok. 1,2 m, maksymalnie 3,6 m długości całkowitej (TL)^[6]. Maksymalna odnotowana masa ciała to 200 kg^[6].

Biologia i ekologia

Biologia i ekologia tego suma pozostaje słabo poznana. Na podstawie badań pokrewnych gatunków z rodzaju Brachyplatystoma naukowcy przypuszczają, że paraiba i jej krewni są rybami wykonującymi w ciągu swojego życia najdłuższe spośród ryb słodkowodnych wędrówki^[11]. Przypuszczenia te są oparte na następujących obserwacjach: młode osobniki są spotykane w ujściach rzecznych^[6] na wybrzeżu Atlantyku; duże dojrzałe osobniki występują prawie wyłącznie w zachodniej Amazonii; w środkowej i dolnej Amazonii prawie nigdy nie zostały złapane dojrzałe osobniki tego rodzaju^[11]. Dorosłe osobniki kilku Brachyplatystoma spp. odbywają tarło u źródeł rzek zachodniej Amazonii. Ikra i larwy niesione w nurcie rzek kilka tysięcy kilometrów docierają do delty Amazonki na wschodzie kontynentu, gdzie dorastają; przy wysokim poziomie rzek dorosłe osobniki migrują na zachód, do ich górnego biegu^[3][11]. Do rozrodu przystępują prawdopodobnie pomiędzy 6. a 10. rokiem życia^[3].

Głównym pokarmem paraiby są ryby, w jej żołądkach znajdowano też szczątki uznane za fragmenty ciała małp^[6]. W niektórych częściach Amazonki od czasu do czasu paraiba atakuje człowieka^[6].

Znaczenie gospodarcze

Fotografia z połowu paraiby

Paraiba jest poławiana komercyjnie za pomocą sieci skrzelowych i sznurów haczykowych^[3][6], oraz sportowo. Ceniona^{[przez kogo?]} za wysokiej jakości mięso. W latach 70. XX w. był to główny gatunek w połowach nad Amazonką (ok. 94% całkowitego połowu w 1977). W kolejnych latach jego udział w połowach spadł drastycznie – w 2004 wynosił 5% całkowitego połowu^[2]. W Bogocie osiąga wysokie ceny i jest eksportowana^[2].

Zagrożenia

Gatunek nie figuruje w czerwonej księdze IUCN ani na lokalnych listach gatunków zagrożonych^[3]. Populacja może być zagrożona z powodu przełowienia^[6][2] oraz długiego okresu dojrzewania płciowego^[2].