Program PISA powstał w 1997 roku. PISA bada umiejętności i wiedzę ważną z perspektywy wyzwań, przed jakimi 15-latkowie staną w swym dorosłym życiu. Punktem wyjścia jest pojęcie „alfabetyzmu” (literacy) odnoszące się do „zdolności stosowania wiedzy i umiejętności, analizowania, argumentowania i efektywnego komunikowania w procesie stawiania, rozwiązywania i interpretowania problemów w różnych sytuacjach” (OECD 2003:23).
Narzędzia badawcze ukierunkowane są na zbadanie umiejętności praktycznego kojarzenia i wykorzystania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Założeniu temu towarzyszy odwołanie do idei „kształcenia ustawicznego” – motywacji i postaw sprzyjających samodzielności w zdobywaniu dalszej wiedzy. Stąd treść zadań jest w możliwie dużym stopniu osadzona w codziennych sytuacjach życiowych. Testy PISA różnią się więc od typowych zadań szkolnych związanych z konkretnymi programami nauczania.
W badaniu PISA wyróżniono trzy podstawowe dziedziny: czytanie i interpretacja (ang. reading literacy), matematyka (mathematical literacy) i rozumowanie w naukach przyrodniczych (scientific literacy). Badanie realizowane jest regularnie co trzy lata, począwszy od 2000 r. W każdym z kolejnych badań szczególny nacisk jest położony na zbadanie jednej dziedziny: w 2000 roku było to czytanie ze zrozumieniem, 2003 – matematyka, w 2006 – rozumowanie w naukach przyrodniczych. W 2003 roku badano dodatkowo umiejętność rozwiązywania problemów (problem solving).
Każdy z uczniów biorących udział w badaniu wypełnia zeszyt testowy zawierający zadania z pytaniami. Następnie uczniowie wypełniają kwestionariusz. Osobny kwestionariusz jest wypełniany przez dyrektora szkoły i (od 2003 roku, w większości krajów) rodziców ucznia.
Na podstawie otrzymanych wyników szacuje się poziom umiejętności każdego ucznia. Pomiar opiera się na pytaniach wielokrotnego wyboru i pytaniach otwartych, wymagających skonstruowania przez ucznia własnych odpowiedzi. Odpowiedzi na pytania otwarte są skrupulatnie kodowane w oparciu o uzgodnione międzynarodowo klucze kodowe. Uzyskane wyniki są kalibrowane w taki sposób, by wynik krajów członkowskich OECD wynosił 500 punktów oraz by ok. dwie trzecie uczniów z tych krajów miało wynik mieszczący się w przedziale 400-600 punktów.
W 2012, Polska znalazła się w gronie 10 państw, w którym uczniowie zdobyli najwyższy wynik[1].
Pierwsze badanie PISA zrealizowano w 2000 roku: objęło ono 265 tys. uczniów z 32 krajów, w tym 28 krajów OECD. W PISA 2003 wzięły udział 42 kraje (ponad 275 tys. uczniów), w tym wszystkie kraje OECD. W badaniach PISA 2006 uczestniczyło 56 krajów, natomiast PISA 2009 badało uczniów z 64 krajów.
Czytanie i interpretacja
Najlepsze wyniki zanotowano w następujących krajach:
| PISA 2000 |
PISA 2003 |
PISA 2006 |
PISA 2009[2] |
PISA 2012[3] |
PISA 2015[4] |
PISA 2018 |
PISA 2022[5] |
|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Matematyka
Najlepsze wyniki zanotowano w następujących krajach:
| PISA 2000 |
PISA 2003 |
PISA 2006 |
PISA 2009[7] |
PISA 2012[3] |
PISA 2015 |
PISA 2018 |
PISA 2022[5] |
|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rozumowanie w naukach przyrodniczych
Najlepsze wyniki zanotowano w następujących krajach:
| PISA 2000 |
PISA 2003 |
PISA 2006 |
PISA 2009[9] |
PISA 2012[3] |
PISA 2015 |
PISA 2018 |
PISA 2022[5] |
|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
PISA jest wspólnym przedsięwzięciem wielu krajów. Każdy z nich ma możliwość kształtowania celów i metodologii badania. Całość badania koordynuje 8-osobowy zespół w Sekretariacie OECD, w którym zasiadał m.in. dr Maciej Jakubowski z Polski. Priorytety badania określa Rada Zarządzająca (PISA Governing Board), w której zasiada po jednym przedstawicielu z każdego kraju (przedstawicielem Polski jest Piotr Mikiewicz z Ministerstwa Edukacji Narodowej).
Na kształtowanie narzędzi badawczych mają także wpływ powoływane przez OECD grupy ekspertów. Polska reprezentowana jest w grupie eksperckiej ds. matematyki (prof. Zbigniew Marciniak).
Realizację badania organizuje i nadzoruje międzynarodowe konsorcjum, które odpowiada też przed OECD za całość procesu badawczego. W Polsce od 2013 roku za realizację badań odpowiada Instytut Badań Edukacyjnych. Kierownikiem badania PISA 2018 była Elżbieta Barbara Ostrowska.
