Organy bezpieczeństwa państwa (1944–1990)

Organy bezpieczeństwa państwa (OBP) – pojęcie wprowadzone w Ustawie lustracyjnej z 11 kwietnia 1997 r.^[1], a następnie powtórzone w Ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z ​18 grudnia 1998 r.^[2], obejmujące funkcjonujące w latach 1944–1990 instytucje (bądź ich piony) powołane do zapewnienia bezpieczeństwa ówczesnego państwa polskiego o charakterze totalitarnym.

Od 2007 r. proces ujawniania informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 odbywa się na podstawie Ustawy z 18 października 2006 r.^[3] zastępującej Ustawę z 1997 r. Obecnie w znowelizowanych przepisach^[3] wymienione są następujące struktury:

• organy bezpieczeństwa publicznego (1944–1956)
  • Resort Bezpieczeństwa Publicznego PKWN;
  • Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego;
  • Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego;
  • terenowe organy bezpieczeństwa publicznego;
• inne jednostki organizacyjne podległe kierownictwu powyższych organów, a w szczególności jednostki Milicji Obywatelskiej w okresie do 14 grudnia 1954 r.^{[uwaga 1]};
• jednostki Służby Bezpieczeństwa, zarówno na szczeblu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^{[uwaga 2]} jak i podległych im jednostek terenowych w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych;
• Akademia Spraw Wewnętrznych;
• organy wojskowe
  • Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza;
  • Zarząd Główny Służby Wewnętrznej^{[uwaga 3]} jednostek wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^{[uwaga 4]} oraz podległe mu komórki;
  • Informacja Wojskowa;
  • Wojskowa Służba Wewnętrzna;
  • Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego;
  • inne służby Sił Zbrojnych prowadzące działania operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze, w tym w rodzajach broni lub w okręgach wojskowych.

Ponadto w ustawie o IPN termin ten obejmuje również poniższe organy, natomiast z ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów zostały one wykreślone na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego:

• Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wraz z wojewódzkimi i miejskimi urzędami kontroli prasy, publikacji i widowisk oraz Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk wraz z okręgowymi urzędami;
• Urząd do Spraw Wyznań oraz terenowe organy administracji państwowej o właściwości szczególnej do spraw wyznań stopnia wojewódzkiego.

Termin stosowany wobec współczesnych służb to organy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego,

Uwagi

1. Data pozostawania Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w strukturach MBP
2. Do struktur SB zaliczone zostały te jednostki MSW, które z mocy prawa podlegały rozwiązaniu w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa, oraz te jednostki, które były ich poprzedniczkami.
3. Właściwa nazwa to Zarząd Wojskowej Służby Wewnętrznej.
4. Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe i Wojska Ochrony Pogranicza.

Przypisy

1. Dz.U. z 1997 r. nr 70, poz. 443
2. Dz.U. z 2023 r. poz. 102
3. Dz.U. z 2023 r. poz. 342