Opieńka ciemna

Opieńka ciemna (Armillaria ostoyae (Romagn.) Herink) – gatunek grzybów z rodziny obrzękowcowatych (Physalacriaceae)^[1].

Opieńka ciemna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	obrzękowcowate
Rodzaj	opieńka
Gatunek	opieńka ciemna
Nazwa systematyczna
Armillaria ostoyae (Romagn.) Herink Sympozium o Václavce Obecné Armillaria mellea (Vahl ex Fr.) Kumm. (Brno): 42 (1973)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Armillaria, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Dawniej wszystkie gatunki opieniek określane były nazwą opieńka miodowa (Armillaria mellea)^[2]. W 1973 r. Henri Charles Louis Romagnesi wyodrębnił wśród nich nowy gatunek i umieścił go w rodzaju Armillariella jako Armillariella ostoyae. Przez innych mykologów takson ten został zaakceptowany jako nowy gatunek, ale w obrębie opieniek. W roku 1973 Josef Herink, przeniósł go do z powrotem do rodzaju Armillaria jako Armillaria ostoyae^[1].

Polską nazwę nadał Władysław Wojewoda w 2003 r.^[3]

Morfologia

Kapelusz

Średnicy 3–8 cm, u młodych okazów wypukły, ale szybko staje się rozpostarty, a u starszych okazów wklęsły. Kolor cielisty lub czerwonobrązowy. Charakterystyczną cechą jest występowanie na kapeluszu czarnobrązowych dość dużych łusek sięgających do jego brzegu^[2].

Blaszki

Dość gęste, początkowo kremowobiałe, potem brązowe^[2].

Trzon

Wysokość 4–12 cm, grubość do 2 cm. Jest walcowaty, włóknisty, pałkowaty, pełny i często wygięty. U starszych okazów staje się watowaty i pusty w środku. W górnej części białawy, niżej rdzawy i przeważnie z resztkami białawej osłonki oraz brązowymi kosmkami. Pierścień dość gruby, barwy białej, u spodu i na brzegach występują ciemno zabarwione łuski^[4].

Miąższ

Barwy białej, z wiekiem z różowiejący odcieniem, o grzybowym zapachu i łagodnym smaku.

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, z kroplami, o rozmiarach 7,5–10 × 5–7 µm. Podstawki ze sprzążkami^[5].

Gatunki podobne

Przez grzybiarzy opieńka ciemna często mylona jest z opieńką miodową (Armillaria mellea) lub opieńką bezpierścieniową (Armillaria tabescens). W dawnych atlasach grzybów zwykle opieńki miodowej nie odróżniano od opieńki ciemnej^[6] lub wszystkie te trzy gatunki określane były nazwą opieńka miodowa^[2]. Z punktu widzenia grzybiarzy nierozróżnianie tych gatunków nie ma większego znaczenia, gdyż wszystkie są jadalne. Opieńka bezpierścieniowa nie posiada pierścienia na trzonie i w Polsce jest rzadka, opieńka miodowa występuje na obumarłych drzewach liściastych i ma kapelusz z bardzo drobnymi kosmkami, nieraz całkowicie nagi^[4].

• 
• 
  Młode owocniki
• 
  Hymenofor
• 
  Powierzchnia kapelusza
• 
  Przekrój owocnika

Występowanie i siedlisko

Opisano występowanie tego gatunku w Ameryce Północnej, Europie i Japonii^[7]. W Europie Środkowej opieńka ciemna jest bardzo pospolita^[2], w Polsce również^[3].

Rośnie na drzewach iglastych i liściastych, głównie na świerku, rzadziej na jodle, także na sośnie i buku^[8]. Jest pospolita na terenie całej Polski, szczególnie w lasach świerkowych na kwaśnej glebie. Czasami występuje tak licznie, że opanowane przez opieńkę ciemną pniaki drzew są białe od jej zarodników^[2].

Opieńka ciemna jest najczęściej występującym gatunkiem opieńki w Polsce^[5].

Osobnik opieńki ciemnej odkryty w 2001 r. w Malheur National Forest w Blue Mountains (Górach Błękitnych) we wschodnim Oregonie i opisany w 2003 r. w kwietniowym numerze Canadian Journal of Forest Research, jest największym (pod względem zajmowanej powierzchni) organizmem żyjącym na Ziemi. Badania potwierdzające, iż ów grzyb jest jednym organizmem, polegały na gromadzeniu próbek grzybni z różnych miejsc lasu i obserwacji ich rozrostu w laboratorium, wykonano także badania genetyczne^[9]. Grzybnia tego pojedynczego osobnika zajmuje powierzchnię 8,9 km². Naukowcy szacują, iż upłynęło 8 tys. lat od czasu, gdy grzyb ten skiełkował z zarodnika^[10]. Pod względem masy organizm opieńki ustępuje topoli osikowej o nazwie Pando rosnącej w stanie Utah, której klonalny osobnik zajmując 43 ha powierzchni waży 6,5 tysiąca ton^[11].

Znaczenie

Leśnictwo

Grzyb pasożytniczy wywołujący u zaatakowanych drzew chorobę o nazwie opieńkowa zgnilizna korzeni prowadzącą do obumarcia drzewa i powodującą białą zgniliznę drewna^[12]. Występuje również jako saprotrof na martwych pniakach i korzeniach drzew, a czasami również na ziemi w pobliżu korzeni lub pniaków^[6].

Kulinarne

Grzyb jadalny wysoko ceniony przez grzybiarzy. Nadaje się do gotowania, smażenia, marynowania, może też być przyrządzany na różne inne sposoby, jednakże zawiera pewne związki chemiczne, które w stanie surowym dla niektórych ludzi mogą być szkodliwe. Dlatego też należy go najpierw obgotować przez około 5 minut i odlać wywar, po czym dopiero poddaje się go dalszej obróbce termicznej^[6].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 31 sierpnia 2012 r. znaczek pocztowy przedstawiający opieńkę ciemną, o nominale 4,15 zł, w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek posiadał przywieszkę z maślanką wiązkową^[13].