Oni (książka Teresy Torańskiej)

Oni – książka, zawierająca zbiór wywiadów przeprowadzonych w latach 1980–1984 przez Teresę Torańską z komunistycznymi dygnitarzami okresu Polski Ludowej, sprawującymi władzę w latach 40. i 50. XX wieku^[1].

Oni

Autor	Teresa Torańska
Tematyka	historia Polski po 1945 r.
Typ utworu	zbiór wywiadów
Data powstania	1980-1984
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1985
Wydawca	Wydawnictwo Przedświt
poprzednia brak następna My

Teresa Torańska

Przetłumaczono ją na kilkanaście języków. Znajduje się wśród lektur dla studentów nauk społecznych i politycznych uczelni w kilku krajach^[2][3].

Wydania

Książka została wydana po raz pierwszy w 1985 r. (Copyright 1984) w tzw. drugim obiegu przez Wydawnictwo Przedświt. Słowo wstępne do książki, pt. W oczach komunistów, pod pseudonimem Jan Bujnowski, napisała Krystyna Kersten^[4]. W tym samym roku w Londynie wydawnictwo Aneks opublikowało wydanie emigracyjne, przygotowane przez Ninę Smolar, w którym rozszyfrowano pseudonimy i dodano indeks nazwisk^[5]. Edycja ta stała się podstawą wydań zagranicznych^[3].

W latach 1985–1988 ukazało się wiele kolejnych wydań podziemnych, opublikowanych m.in. przez Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze, Wydawnictwo Myśl, Oficynę Wydawniczą Gdańsk^[6].

W oficjalnym obiegu ukazała się w 1989 r. nakładem Agencji Omnipress. Wydanie to miało inną kolejność wywiadów i nowy wstęp prof. Kersten pt. Kłopoty ze świadkami historii. Jako że istniał jeszcze Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, ocenzurowany został wywiad ze Stefanem Staszewskim, gdzie w dziesięciu miejscach tekstu oznaczono interwencję cenzury. Rok później, w drugim krajowym wydaniu, układ został zachowany, ale na końcu książki dodano wszystkie fragmenty wycięte przez cenzurę^[6].

W wydaniu z 1997 r., opublikowanym nakładem Świata Książki, dodano następne dwa wywiady: z Celiną Budzyńską i Leonem Kasmanem^[1]. Książka została bogato zilustrowana zdjęciami, otrzymanymi od rodzin działaczy okresu PRL^[3].

Bohaterowie wywiadów

Kolejność w pierwszym wydaniu (1985)

• Edward Ochab (maj – październik 1981),
• Roman Werfel (czerwiec – listopad 1982),
• Stefan Staszewski (1982),
• Wiktor Kłosiewicz (styczeń 1981),
• Leon Chajn (kwiecień 1981),
• Julia Minc (grudzień 1983),
• Jakub Berman (kwiecień 1982 – kwiecień 1984).

Kolejność w pierwszym oficjalnym wydaniu (1989)

• Jakub Berman,
• Edward Ochab,
• Wiktor Kłosiewicz,
• Roman Werfel,
• Leon Chajn,
• Stefan Staszewski,
• Julia Minc (jako Julia Mincowa).

Kolejność w wydaniu Świata Książki (1997)

• Celina Budzyńska,
• Edward Ochab,
• Roman Werfel,
• Stefan Staszewski,
• Wiktor Kłosiewicz,
• Leon Chajn,
• Julia Minc,
• Jakub Berman,
• Leon Kasman.

Geneza książki

Pierwszym rozmówcą autorki był Wiktor Kłosiewicz, którego numer, jako jedynego, znalazła w warszawskiej książce telefonicznej. Następnie dziennikarz Wojciech Giełżyński przekazał Torańskiej numer telefonu Leona Chajna. Potem rozmówcy kontaktowali autorkę z kolejnymi interlokutorami^[3].

Pierwsze wywiady Teresa Torańska przeprowadziła w okresie legalnego istnienia NSZZ „Solidarność” (1981): rozmowy z Wiktorem Kłosiewiczem, Edwardem Ochabem i Jerzym Morawskim (nie ukazał się w książce) opublikowane zostały jesienią 1981 w tygodniku „Polityka”, rozmowa z Leonem Chajnem ukazała się w miesięczniku „Kontrasty”. Pozostałe rozmowy zostały przeprowadzone podczas stanu wojennego^[7].

Na rozmowy z Torańską nie zgodzili się Stanisław Radkiewicz i Zenon Kliszko^[3]. Mimo spotkania nie doszło do wywiadu z Mieczysławem Moczarem. Autorka z kolei nie zdecydowała się na rozmowę z Władysławem Gomułką^[8].

Autorka skoncentrowała się na okresie do 1956, wobec czego część materiałów z wywiadów przeprowadzanych w tym czasie, a dotyczących okresu późniejszego, ukazało się w książce Aneks, wydanej już po śmierci autorki, w 2015 r. Jej rozmówcami byli kolejni działacze okresu PRL: Jerzy Morawski, Artur Starewicz i Walenty Titkow oraz osoby niebędące prominentnymi członkami establishmentu: Artur Hajnicz, Jerzy Pomianowski i Samuel Sandler^[9][10].

Kontynuacje

Po sukcesie książki Oni Teresa Torańska wydała kilka kolejnych zbiorów rozmów z ważnymi osobami życia publicznego:

• My (1994, wywiady z politykami obozu solidarnościowego o klęsce wyborczej roku 1993)
• Byli (2006, wywiady z prominentnymi politykami ostatnich lat PRL)
• Są. Rozmowy o dobrych uczuciach (2007)
• Jesteśmy. Rozstania '68 (2008)

Nagrody

Książka została nagrodzona Nagrodą Solidarności Pracowników Wydawnictw za najlepszą książkę polskiego autora wydaną w obiegu nieoficjalnym w 1986 oraz Nagrodą Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego w 1999^[2][11].

Przypisy

1. Sławomir Stępień: Dziennik jako źródło do badania historii PRL : na przykładzie „Dzienników politycznych” Mieczysława F. Rakowskiego. Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych. [dostęp 2018-02-07].
2. Janusz R. Kowalczyk: Teresa Torańska. culture.pl, 2016-07-27. [dostęp 2018-01-25].
3. Wstęp do wydania iSource z 2012 r.
4. Profesor Krystyna Kersten 25-05-1931 – 10-07-2008 (Lat 77). InMemoriam.com. [dostęp 2018-01-26].
5. Notka na stronie wydawniczej wydania londyńskiego: „Pierwsze wydanie: Przedświt, Warszawa 1985. Drugie wydanie: Wydawnictwo Aneks, Londyn 1985”
6. Polskie wydawnictwa niezależne 1976-1989. Druki zwarte: To — Tp. Muzeum Wolnego Słowa. [dostęp 2018-02-07].
7. Notka na ostatniej kartce wydania londyńskiego.
8. Rafał Kalukin: Nasz ostatni wywiad z Teresą Torańską. Newsweek Polska, 2013-01-02. [dostęp 2018-01-26].
9. Andrzej Friszke: Przedmowa. W: Teresa Torańska: Aneks. Warszawa: Świat Książki, 2015. ISBN 978-83-7943-845-7. Brak numerów stron w książce
10. Aneks Torańska Teresa. empik.com. [dostęp 2018-02-07].
11. Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego. [w:] Polski PEN Club [on-line].