Oksym fosgenu

Oksym fosgenu, CX – organiczny związek chemiczny z grupy halogenowanych oksymów, parzący i duszący bojowy środek trujący. Działa także ogólnotrująco i drażniąco^[4].

Oksym fosgenu

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) dichloroformoksym Inne nazwy i oznaczenia gaz pokrzywowy, CX, fosgenoksym
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	CHCl2NO
Inne wzory	(Cl) 2C=NOH
Masa molowa	113,93 g/mol
Wygląd	bezbarwne pryzmatyczne kryształy[1]
Identyfikacja
Numer CAS	1794-86-1
PubChem	65582
SMILES C(=NO)(Cl)Cl
InChI InChI=1S/CHCl2NO/c2-1(3)4-5/h5H InChIKey JIRJHEXNDQBKRZ-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie wolno, ale całkowicie[2] w innych rozpuszczalnikach dobrze w rozpuszczalnikach organicznych[1][2] Temperatura topnienia 35–43 °C[1] 39–40 °C[3] Temperatura wrzenia 129 °C[3] 53–54 °C (28 mmHg)[3] Temperatura rozkładu powyżej 128 °C (wolny rozkład w temperaturze pokojowej)[2]
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Wiarygodne źródła oznakowania tej substancji według kryteriów GHS są niedostępne.
Podobne związki
Podobne związki	fosgen
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Historia

Oksym fosgenu otrzymano prawdopodobnie w wyniku rosyjskich badań nad pestycydami na karaluchy^[5]. W czasie II wojny światowej III Rzesza posiadała ten rodzaj broni chemicznej, jednak nigdy nie użyła go na polu bitwy. Po wojnie wiele krajów badało ten związek, jednak tylko kilka z nich, z powodu problemów z przechowywaniem, posiadała go w swoim arsenale^[6]. Według niektórych źródeł był używany przez ZSRR w czasie wojny w Afganistanie^[7].

Właściwości

W stanie czystym oksym fosgenu tworzy bezbarwne pryzmatyczne kryształy. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych; w wodzie słabiej. Jego roztwory wodne łatwo hydrolizują, szczególnie w środowisku zasadowym. Produkt techniczny jest cieczą koloru żółtobrązowego. Polimeryzuje w czasie przechowywania^[1].

Ma intensywny, nieznośny i drażniący zapach^[2]. Oksym fosgenu acyluje grupy sulfhydrylowe i aminowe^[8]. Bardzo łatwo reaguje z amoniakiem dając nietoksyczne produkty^[4]. Czasem stosuje się go w mieszaninach z iperytem, gdyż ułatwia wnikanie iperytu do ciała^[5].

Zagrożenia

Oksym fosgenu jest nietrwałym i szybko działającym bojowym środkiem trującym o silnym działaniu parzącym, duszącym i drażniącym^[1]. Przyjmuje się, że jego działanie opiera się na chlorowaniu niektórych grup aminokwasów w białkach^[5].

Zarówno w postaci par i aerozoli, jak i cieczy lub ciała stałego, oksym fosgenu powoduje prawie natychmiastowy silny ból i miejscowe uszkodzenia tkanek skóry, oczu lub błon śluzowych^[9]. Objawy są długotrwałe i uniemożliwiają wykonywanie normalnych czynności^[1]. Zależą od miejsca narażenia, gdyż związek ten wywiera największy wpływ na pierwsze naczynia włosowate, które napotka^[9]. Odruchowe drapanie może prowadzić do trudno gojących się ran^[1]. Uszkodzenia skóry są rumieniowate i wyjątkowo bolesne^[9].

Uszkodzenia skóry, oczu i dróg oddechowych są podobne do tych powodowanych przez iperyt siarkowy^[9] – bolesne, swędzące wypryski o białym zabarwieniu przypominające oparzenia pokrzywą^[1] (stąd nazywany czasem gazem pokrzywowym). Objawy inhalacji są natomiast zbliżone do skutków działania fosgenu^[1] – podrażnienie dróg oddechowych, kaszel, duszność, obrzęk płuc^[1][9].

Ekspozycja oczu na bardzo małe stężenia oksymu fosgenu powoduje podrażnienie, ból, łzotok, reakcję zapalną i czasową ślepotę^[1][2][9]. Duże stężenia tego związku mogą natomiast powodować trwałe uszkodzenia rogówki i ślepotę^[9].

Dawkę śmiertelną (LD₅₀) szacuje się na 10–30 mg/kg masy ciała^[1], jednak śmierć następuje zazwyczaj w wyniku zatrzymania oddechu^[9]. Najprawdopodobniej nie działa negatywnie na funkcje rozrodcze^[8].

Dekontaminacja polega na jak najszybszym usunięciu oksymu fosgenu z ciała dużą ilością wody lub DS2. W związku z szybką absorpcją tego związku przez tkanki, dekontaminacja jest mało skuteczna po pojawieniu się bólu^[2].