Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”

Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” – jedna z piętnastu odznak tytułów honorowych przyznawanych w PRL i mających rangę orderów^[1].

Odznaka tytułu honorowego
„Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”

Awers odznaki
Ustanowiono	30 listopada 1949 /9 listopada 1955
Wycofano	23 grudnia 1992
Święto	Dzień Górnika
Dewiza	ZASŁUŻONY GÓRNIK PRL
Wielkość	∅ 43 mm
Kruszec	metal złocony i srebrzony
Wydano	ponad 1,5 tys.
Poniżej	Medal 10-lecia Polski Ludowej
Powiązane	Odznaka honorowa „Zasłużony dla górnictwa PRL”

Charakterystyka

Tytuł honorowy „Zasłużony Górnik Polski Ludowej” wraz z odznaką został ustanowiony uchwałą Rady Ministrów w sprawie szczególnych przywilejów dla górników w górnictwie węglowym (później nazwaną Kartą Górnika) z 30 listopada 1949. Nadawany był przez Ministra Górnictwa i Energetyki najbardziej zasłużonym przodownikom pracy, spośród górników i nadgórników, posiadających co najmniej 5-letni staż pracy pod ziemią. Uhonorowani tytułem otrzymywali bezpłatnie odznakę wraz z uroczystym tradycyjnym ubiorem górniczym^[2].

9 listopada 1955 uchwalono zmianę nazwy tytułu na „Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Odtąd nadawany był przez Radę Państwa jako wyróżnienie dla najbardziej zasłużonych górników, nadgórników, techników i inżynierów górniczych, zatrudnionym w górnictwie węglowym, rud i kruszców, soli kuchennej, glinki ogniotrwałej i glin szlachetnych, kaolinów, magnezytów i gipsów, którzy w okresie wieloletniej pracy w górnictwie pod ziemią wyróżnili się osiągnięciami w dziedzinie wydajności pracy, zwiększenia wydobycia, inicjowania i rozwoju współzawodnictwa pracy, ulepszania metod pracy, wprowadzania i upowszechniania postępu technicznego, obniżki kosztów własnych, poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Odznakę noszono po prawej stronie piersi, przed Medalem 10-lecia Polski Ludowej^[3].

Od 1957 tytuł przyznawano również najbardziej zasłużonym górnikom (skalnikom), technikom i inżynierom górniczym zatrudnionym w górnictwie skalnym (kamieniołomach), którzy w okresie wieloletniej pracy wyróżnili się takimi osiągnięciami, jak pozostali pracownicy opisani powyżej^[4].

Uchwalona 28 marca 1958 zmiana w ustawie emerytalnej wprowadziła dodatki z tytułu odznaczeń państwowych do emerytury, renty inwalidzkiej lub renty rodzinnej, które przysługiwały m.in. posiadaczom tytułu honorowego „Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”^[5] (patrz: order chlebowy).

Karta Górnika z 30 grudnia 1981 również zawierała artykuł stanowiący o tym, że wieloletnim i zasłużonym górnikom, nadgórnikom, technikom i inżynierom górniczym, którzy w okresie pracy w kopaniach pod ziemią wyróżnili się osiągnięciami w pracy, może być nadany tytuł honorowy „Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” stosownie do obowiązujących przepisów^[6].

20 kwietnia 1989 podniesiono wartość miesięczną dodatku do 25% emerytury lub renty, lecz jego wysokość dalej nie mogła przekraczać 3 tys. zł^[7].

Po noweli grudniowej 1989 wybijano jeszcze i nadawano stare wzory odznaki, zmieniając jedynie napis na awersie na „Zasłużony Górnik RP”^[8].

W 1991 większość dodatków z tytułu odznaczenia państwowego została zniesiona. Prawa do niego zachowały jedynie osoby, które ukończyły 80 lat życia do 31 grudnia 1990^[9][10].

Wszystkie tytuły honorowe zostały zlikwidowane 23 grudnia 1992, ustawą z dnia 16 października 1992, pozostawiając dotychczasowym laureatom prawo do ich używania^[11].

Denominacja z 1995 spowodowała zmniejszenie dodatku „chlebowego” do 30 gr na miesiąc, co wywoływało sprzeciw środowisk kombatanckich i ich wielokrotne apele o jego zniesienie, gdyż jego wysokość uważali za uwłaczającą^[8]. Ostatecznie wszelkie dodatki z tytułu odznaczeń wycofano 1 stycznia 1999^[12][13].

Wygląd odznaki

Odznakę stanowił złocony wieniec laurowy na tle dziesięciopromiennej gwiazdy o ramionach na przemian złoconych i srebrzonych. U podstawy wieńca znajdował się emblemat zawodu górniczego: dwa oksydowane skrzyżowane młotki (dokł. pyrlik i młotek). Płaszczyznę wewnątrz wieńca zajmował otok z emalii koloru białego z napisem ZASŁUŻONY GÓRNIK PRL, a także emaliowana na czerwono tarcza (środkowy medalion), z nałożonym na nią srebrnym orłem. Gwiazda zawieszona była za pomocą kółka i dwóch uchwytów na prostokątnej klamrze (przywieszce) w złoconym obramowaniu, która była emaliowana na zielono z dwoma pionowymi paskami emalii w kolorze czarnym. Rewers gwiazdy i przywieszki był gładki i złocony. Do rewersu przywieszki przymocowana była agrafka. Średnica gwiazdy wynosiła 43 mm, szerokość wieńca – 5 mm, szerokość otoku – 4 mm, średnica tarczy – 14 mm, szerokość klamry – 34 mm, wysokość klamry – 8 mm^[14].

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni odznaką tytułu honorowego „Zasłużony Górnik PRL”.

Przypisy

1. Stefan Oberleitner: Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. Vademecum dla kolekcjonerów. T. II (Polska Rzeczpospolita Ludowa 1944-1990). Zielona Góra: Kanion, 1999, s. 10, 77-90.
2. Uchwała Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1949 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla górników w górnictwie węglowym (M.P. z 1949 r. nr 100, poz. 1175)
3. Uchwała Rady Państwa z dnia 9 listopada 1955 r. w sprawie tytułu honorowego "Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej" (M.P. z 1955 r. nr 110, poz. 1445)
4. Uchwała Rady Państwa z dnia 1 lutego 1957 r. o zmianie uchwały Rady Państwa w sprawie tytułu honorowego "Zasłużony Górnik Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej" (M.P. z 1957 r. nr 13, poz. 90)
5. Ustawa z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów o rentach i zaopatrzeniach (Dz.U. z 1958 r. nr 21, poz. 93. Zmiana w art. 59.)
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa – Karta górnika (Dz.U. z 1982 r. nr 2, poz. 13)
7. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 kwietnia 1989 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1989 r. nr 24, poz. 133).
8. Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport. Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. „polityka.pl”, 20 listopada 2010. s. 1. [dostęp 2013-06-27].
9. Zbigniew Janowski: W obronie praw Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari. 2004-02-09. [dostęp 2013-06-27].
10. Ustawa z dnia 14 grudnia 1990 r. o rewaloryzacji emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat, oraz o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. z 1990 r. nr 92, poz. 540).
11. Ustawa z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451)
12. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1631)
13. Jolanta Fedak: Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej na interpelację nr 10616 w sprawie odebrania dodatku do renty i emerytury z tytułu nadanych orderów. Warszawa, 3 sierpnia 2009. [dostęp 2013-06-27].
14. Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Górnik PRL”. [dostęp 2013-06-27].