Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ORP S.3 (oznaczenia brytyjskie: MA/SB 45, MGB 45) − polski ścigacz artyleryjski z okresu II wojny światowej, jeden z dwóch okrętów typu British Power Boat 63′ wydzierżawionych od Wielkiej Brytanii przez Marynarkę Wojenną w 1940 roku. W literaturze znany też pod nieoficjalną nazwą „Wyżeł”, która jednak prawdopodobnie nie była używana. Uczestniczył w licznych patrolach i kilku potyczkach z niemieckimi lekkimi siłami morskimi w rejonie kanału La Manche od sierpnia 1940 roku. Pozostawał w służbie do maja 1943 roku. Po wojnie przebudowany na jacht motorowy.
 Bliźniaczy S.2 po przezbrojeniu | |
| Klasa |
ścigacz artyleryjski |
|---|---|
| Typ |
BPB 63′ |
| Historia | |
| Stocznia |
British Power Boat, Hythe |
| Zamówiony dla Svenska marinen | |
| Nazwa |
T 2 (lub T 1) |
| Marynarka Wojenna | |
| Nazwa |
S.3 |
| Wejście do służby |
28 lipca 1940 |
| Wycofanie ze służby |
17 maja 1943 |
| Wielka Brytania | |
| Nazwa |
„Freeelance” |
| Wejście do służby |
1945 |
| Los okrętu |
przebudowany na jacht motorowy |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
24 ts standardowa |
| Długość |
19,2 m |
| Szerokość |
5 m |
| Zanurzenie |
1,3 m |
| Napęd | |
| 2 silniki Rolls-Royce Merlin o mocy po 1100 KM | |
| Prędkość |
40 węzłów (na próbach) |
| Uzbrojenie | |
| 1 działko kal. 20 mm Oerlikon 4 km-y kal. 7,7 mm Lewis 4 bomby głębinowe (początkowe) | |
| Załoga |
11 osób |
Na początku 1939 roku Polska zamówiła w brytyjskiej stoczni J. Samuel White w Cowes dwa ścigacze torpedowe. Nie zdążyły jednak zostać zbudowane przed wybuchem II wojny światowej, po czym zamówienie zostało przejęte przez marynarkę brytyjską Royal Navy[1]. Po zawarciu 18 listopada 1939 roku polsko-brytyjskiej umowy morskiej, Kierownictwo Marynarki Wojennej podjęło decyzję o ukończeniu zamówionych ścigaczy dla Marynarki Wojennej odtworzonej w Wielkiej Brytanii[2]. Latem 1940 roku ustalono jednak, że Polska przejmie tylko jeden z zamówionych okrętów, S.1, natomiast Admiralicja brytyjska zaoferowała w zamian dwa mniejsze bliźniacze ścigacze, późniejsze S.2 i S.3[1]. Według niektórych informacji, przyczyną tego miało być uszkodzenie drugiego budowanego w Cowes ścigacza (MA/SB 47) przez lotnictwo[3].
Przekazane jednostki były budowane na zamówienie Szwecji w stoczni British Power Boat w Hythe pod oznaczeniami T 1 i T 2 i również przejęte po wybuchu wojny przez Royal Navy jako MA/SB 44 i 45[4]. Ich projektantem był twórca łodzi wyścigowych Hubert Scott-Paine i razem z czterema dalszymi kutrami budowanymi dla Norwegii przedstawiały typ określany jako ścigacz BPB 63′ (63-stopowy) trzeciej serii[1]. Pierwotnie miały być ścigaczami torpedowymi, lecz Brytyjczycy zdecydowali wykorzystać je do celów przeciwpodwodnych (MA/SB, Motor Anti/Submarine Boat), pozostawiając na nich tylko lekkie uzbrojenie artyleryjskie oraz bomby głębinowe. Nie wyposażono ich jednak w przewidziane hydrolokatory do poszukiwania okrętów podwodnych i w styczniu 1941 roku przeklasyfikowano je na kutry artyleryjskie (MGB, Motor Gun Boat)[3].
Ścigacz, oznaczony tymczasowo jako nr III, otrzymał ostatecznie w polskiej służbie oznaczenie S.3[a]. Równolegle nosił oznaczenie brytyjskie MA/SB 45, a od stycznia 1941 roku, po zmianie systemu oznaczeń, MGB 45[3]. W piśmie z 8 stycznia 1941 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej wskazało, że przed oznaczeniami ścigaczy nie należy używać skrótu ORP, co jednak było niezgodne z przedwojennymi przepisami[b]. Według części literatury powojennej ścigacz nosił także polską nazwę „Wyżeł”, lecz nie była ona oficjalna i obecnie wątpliwe jest, czy w ogóle była szerzej znana i używana (o nadanie takich nazw wnioskował nieskutecznie w grudniu 1940 roku dowódca grupy ścigaczy por. mar. Tadeusz Dąbrowski)[c]. Spotykana jest też informacja o oznaczeniu MGB 205, ale brak jest jego potwierdzenia[d]. 11 lipca 1940 roku wyznaczono dowódcę S.3, którym został podporucznik marynarki Andrzej Jaraczewski, a 28 lipca ścigacz wcielono do służby[5]. W odróżnieniu od ścigaczy S.1 i S.2, S.3 nie przeszedł w późniejszym terminie na własność Marynarki Wojennej, a jedynie pozostał dzierżawiony[1].
Długość całkowita okrętu wynosiła 19,2 m (63 stopy), szerokość 5 m, a średnie zanurzenie 1,3 m[6]. Wyporność standardowa wynosiła 24 tony angielskie (ts), pełna około 31 ts[6]. Napęd stanowiły dwa lotnicze silniki benzynowe Rolls-Royce Merlin, o mocy 1100 KM każdy[6]. Prędkość maksymalna na próbach wynosiła 40 węzłów, w służbie nie przekraczała 35 węzłów[6]. Etatowa załoga składała się z 11 osób, w tym dwóch oficerów oraz dziewięciu podoficerów i marynarzy[6].
W pierwotnej konfiguracji po ukończeniu uzbrojenie ścigacza stanowiło pojedyncze działko automatyczne Oerlikon kalibru 20 mm na pokładzie rufowym oraz cztery karabiny maszynowe Lewis kalibru 7,7 mm, umieszczone po dwa w wieżyczkach na śródokręciu, po bokach nadbudówki[7]. Ponadto okręt miał początkowo zabierać do dziesięciu bomb głębinowych (prawdopodobnie zamiast działka), ale w chwili wejścia do służby ich liczbę ograniczono do czterech, a w sierpniu 1940 roku do dwóch[8].
Jesienią 1941 roku podczas remontu S.3 został przezbrojony[7]. Pozostawiono działko Oerlikona na pokładzie rufowym, natomiast zdemontowano wieżyczki z karabinami maszynowymi. W zamian okręt otrzymał zdwojony wielkokalibrowy karabin maszynowy Vickers kal. 12,7 mm w wieżyczce typu Frazer-Nash, umieszczonej w osi symetrii kadłuba na nadbudówce, oraz dwa podwójne karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm na podstawach kolumnowych na burtach na wysokości stanowiska dowodzenia[7]. Ponadto, dzięki wzmocnieniom pokładu rufowego, miał możliwość postawienia do 18 małych min morskich po 30 kg[8]. Miny te, określane jako typ „R” były pływające, połączone linami o długości 33 m. Tworzyły zagrodę stawianą na kursie wrogich statków, tonącą po około godzinie[9].
S.3, razem z bliźniaczym S.2, wszedł po przyjęciu do służby 28 lipca 1940 roku w skład 3 Flotylli MA/SB (od 1941 roku: MGB) stacjonującej w Dartmouth, a następnie Fowey[3]. Do podstawowych zadań działających na kanale La Manche ścigaczy należała ochrona własnych konwojów przybrzeżnych i patrole ofensywne w kierunku wybrzeży okupowanej Francji[7]. W 1940 roku, w związku z groźbą inwazji na Anglię, S.2 i S.3 były intensywnie wykorzystywane także do patroli rozpoznawczych[7]. Wchodząc do akcji od 14 sierpnia, S.3 odbył w tym miesiącu siedem patroli[10]. Między innymi dzięki dbałości o silniki przez polską załogę, do września miał najwięcej godzin w ruchu (150) spośród ścigaczy Flotylli od czasu jej powstania[7].
Przez kolejne niemal trzy lata S.3 działał na wodach przybrzeżnych, kilkakrotnie wchodząc w kontakt bojowy z przeciwnikiem. Ulegał jednak także stosunkowo licznym awariom i uszkodzeniom bojowym, poczynając od wejścia na mieliznę North Goodwin na wschód od Dover w nocy 3/4 września 1940 roku razem ze ścigaczem S.2. Oba ścigacze zostały unieruchomione na czas odpływu, przy czym S.3 uszkodził jeden z wałów napędowych i śrubę, i według części relacji musiał być odholowany do bazy[e]. Z powodu naprawy uszkodzeń, nie brał udziału w osłonie bombardowania Cherbourga 23 września[f]. 25 listopada 1940 roku za ścigaczem detonowała u wejścia do Fowey mina magnetyczna, powodując poważne uszkodzenia kadłuba, w tym złamanie stępki (według innych źródeł było to 25 października)[g]. Od zniszczenia okręt uratowała duża prędkość, utrzymywana po ucieczce przed ostrzałem przez niemiecki samolot kilka minut wcześniej, jednakże trzech członków załogi doznało potłuczeń[11]. Do służby po remoncie S.3 powrócił dopiero w czerwcu 1941 roku[7]. Już jednak 17 czerwca przy powrocie z patrolu wszedł we mgle z dużą prędkością ok. 35 węzłów na skały koło Falmouth, uszkadzając dziób[11]. Remont trwał od 20 czerwca do grudnia 1941 roku[11]. W czasie remontu ścigacz przezbrojono, dodając wielkokalibrowe karabiny maszynowe i miny[7].
16 stycznia 1942 roku wraz ze ścigaczem MGB 8 zaatakował w nocy niemiecki patrolowiec na redzie portu Boulogne. MGB 8 obrzucił patrolowiec bombą głębinową, a S.3 osłaniał go, ostrzeliwując niemiecki okręt z broni maszynowej, lecz od bliskich wybuchów doznał rozszczelnienia dziobu[12]. Od 1 lutego do 17 kwietnia ponownie był remontowany[12]. W nocy z 8 na 9 czerwca 1942 roku uczestniczył z dwoma ścigaczami w starciu z niemieckimi trawlerami koło Dunkierki[12]. 21 czerwca 1942 roku wyszedł na patrol ze ścigaczem S.2, lecz musiał zawrócić z powodu awarii silnika i nie wziął udziału w starciu samotnego S.2 z sześcioma niemieckimi kutrami torpedowymi[13]. W nocy 20/21 lipca oba polskie ścigacze zostały ostrzelane przez baterie nadbrzeżne w Dunkierce, bez strat[14].
7 sierpnia 1942 roku S.3 wziął udział w ataku na konwój niemiecki wraz z S.2, MGB 41 i działającymi osobno trzema ścigaczami torpedowymi. W jego trakcie polskie ścigacze walczyły z czterema niemieckimi kutrami torpedowymi, a S.3 osłaniał ścigacz S.2 z uszkodzonym napędem[15]. Polskie ścigacze prawdopodobnie uszkodziły jeden niemiecki[15]. 22 września S.3 i dwa brytyjskie ścigacze były atakowane przez trzy myśliwce Messerschmitt Bf 109, przy czym jeden samolot został prawdopodobnie zestrzelony lub uszkodzony; na S.3 nie było ofiar[8][14]. W nocy 5/6 października 1942 roku S.3 z S.2 i trzema ścigaczami stawiały miny na kursie konwoju z Boulogne do Dunkierki, prawdopodobnie uszkadzając jednostki konwoju, co stwierdzono po ośmiu wybuchach[14]. Podobny był przebieg wydarzeń w nocy 11/12 października, przy tym usłyszano jeden wybuch, a ścigacze były ostrzelane z brzegu[h].
Z uwagi na zużycie, S.3 został wycofany z polskiej służby 16 maja 1943 roku, a następnie zwrócony Brytyjczykom 20 maja 1943 roku w Dover[14]. Mimo uszkodzeń spędził 251 dni w morzu, biorąc udział w 97 patrolach i operacjach, w tym pięciu potyczkach[16][i]. Polska załoga obsadziła wkrótce wydzierżawiony od Royal Navy MGB 113, pod polskim oznaczeniem S.4[16].
Dawny S.3 został sprzedany w 1945 roku w ręce prywatne, został przebudowany na jacht motorowy „Freelance”, który istniał jeszcze w 2014 roku[17]. W 1977 roku brał udział w paradzie z okazji 25-lecia panowania Elżbiety II; obecny wówczas na pokładzie był jego dawny dowódca Andrzej Jaraczewski[16]. Wymieniono na nim w toku eksploatacji silniki na bardziej ekonomiczne[16].
| Stopień, nazwisko | początek | koniec |
| ppor. mar. Andrzej Jaraczewski od 3 maja 1941 por. mar.[18] |
11 lipca 1940 | 25 września 1941[19] |
| ppor. mar. Maciej Bocheński | 26 września 1941 | marzec 1943?[19] |
| ppor. mar. Roman Dulla (po.) | 12 stycznia 1943 | 16 kwietnia 1943[19] |
| ppor. mar. Ludwik Antoszewicz | 16 kwietnia 1943 | 16 maja 1943[19] |
W skład załogi wchodził m.in. jako oficer wachtowy ppor. mar. Tadeusz Lesisz (11 lipca – 9 grudnia 1940)[20].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.