Noria
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Noria (od arab. ناعورة nā‘ūra) – urządzenie służące do podnoszenia wód dla nawadniania pól uprawnych.
Wyróżnia się trzy typy tego urządzenia; najbardziej rozpowszechniony składał się z pionowego koła z podwieszonymi na łańcuchach wiadrami, sięgającymi nawet na głębokość 8 metrów. Odmiany prymitywne były napędzane przez muły, osły lub woły chodzące wokół koła napędowego, które wytwarzało siłę przemieszczającą wiadra.
Drugi typ norii wyposażony jest w przymocowane do koła gliniane lub drewniane wiadra i poruszany siłą wiatru (np. w okolicach hiszpańskiej Kartageny).
Trzeci typ norii wykorzystuje energię nurtu rzeki: składa się z dużego, bardzo wąskiego koła wodnego z małymi czerpakami, z których woda jest kolejno przelewana do małego akweduktu[1]. Niektóre wersje wykorzystują zarówno koła wodne, jak i zwierzęta; największa noria wysokości 20 metrów znajduje się w syryjskim Hama.
Najstarszy znany wizerunek Norii znajduje się na mozaice z Apamei[2].
Wymienione typy kół wodnych zostały wynalezione przez Greków pomiędzy III i II wiekiem p.n.e.[3][4][5][6] Około 300 roku n.e. Rzymianie zastąpili drewniane przegrody podwieszanymi naczyniami ceramicznymi, w ten sposób tworząc typową norię[7][8].
Noria przypuszczalnie kryje się pod nazwą cakkavattaka użytą w indyjskim tekście z 350 r. p.n.e. O urządzeniu tym wspominał także Lukrecjusz w I w. p.n.e. mówiąc o „rzece, co porusza koła i wiadra”[9]. Było już ono prawdopodobnie stosowane na hellenistycznym środkowym Wschodzie ok. 200 r. p.n.e.[10]
Wynalazek został zaadaptowany przez Arabów i wykorzystywany był na wielką skalę w średniowiecznym świecie islamskim[10]. Arabscy inżynierowie wprowadzili wiele udoskonaleń w konstrukcji[11]. Łączyli też norie z akweduktami mającymi połączenie z miastami i polami uprawnymi[10]. Niektóre używane przez Arabów norie osiągały średnicę 20 metrów, jedna z nich pozostawiona w Hama jako zabytek była sprawna do czasów współczesnych. Podzielona na 120 przegród, była w stanie przesyłać 95 litrów wody na minutę[1]. W 2014 roku, w trakcie syryjskiej wojny domowej, w mieście wybuchł pożar, w wyniku którego największa i najstarsza noria spłonęła[12]. Ar-Razi opisywał iracką norię z X wieku, która mogła przenosić 153 000 litrów wody na godzinę (tj. 2550 l/min). Dzisiejsze norie na Dalekim Wschodzie są w stanie przenosić 288 000 litrów na godzinę (4800 l/min)[13].
Konstrukcje tego rodzaju także rozwijano w Chinach za panowania dynastii Song, wykorzystując je do nawadniania lub osuszania pól. Wcześniej powszechnie stosowano prostsze konstrukcje, podczas gdy bardziej skomplikowane upowszechniły się pod koniec pierwszego tysiąclecia naszej ery[14]. Wpływ norii na rozwój rolnictwa w Chinach zauważył w XII wieku poeta Li Chuquan. Za rządów dynastii Song szerzono zastosowanie norii na obszarach niemeliorowanych[15].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
