Na wspak

Na wspak (fr. À rebours) – wydana w 1884 roku powieść francuskiego pisarza Jorisa-Karla Huysmansa i jednocześnie punkt wyjścia dla wszystkich jego późniejszych dzieł, które sam autor określi mianem „supernaturalizmu”^[1]. Jest to przykład literatury dekadentyzmu (z nawiązaniem do symbolizmu) i zerwanie z charakterystycznym dla wcześniejszej twórczości Huysmansa naturalizmem spod znaku Zoli^[2]. Głównym bohaterem jest diuk Jan des Esseintes, znudzony życiem jedyny potomek arystokratycznej rodziny. Książka jest właściwie katalogiem gustów prawdziwego dekadenta i w swoim czasie uzyskała nawet określenie „biblii dekadentyzmu”^[3]. Szerszą sławę Na wspak zdobyła w 1895 roku, podczas procesu Oscara Wilde’a, kiedy określono ją mianem książki „sodomicznej”, po tym, gdy Wilde zażądał ją do swojej celi^[4].

Na wspak

À rebours

Autor	Joris-Karl Huysmans
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	maj 1884
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1976
Wydawca	Czytelnik
Przekład	Julian Rogoziński

Treść utworu

Diuk des Esseintes, znudzony życiem potomek arystokratycznej rodziny i wychowanek jezuitów, sprzedaje rodzinny zamek i kupuje w podparyskiej miejscowości rezydencję^[5], którą urządza na własną, skrajnie estetyczną modłę. Czas upływa mu na lekturze ukochanych książek – literatura Cesarstwa Rzymskiego (Gajusz Petroniusz), literatura chrześcijańska i katolicka, współczesna literatura francuska (Charles Baudelaire, Paul Verlaine) oraz dzieła klasyków takich jak Edgar Allan Poe^[6]. Ponadto komponuje nowe, zaskakujące zapachy oraz zestawienia kolorów, miesza smaki alkoholi, kolekcjonuje niepokojące obrazy oraz „nienaturalne” rośliny (rosiczki)^[7], próbuje inkrustować kamieniami szlachetnymi żywego żółwia (ze skutkiem śmiertelnym dla zwierzęcia)^[8]. Cierpi na koszmary i pojawiają się u niego oznaki neurozy^[9].

Wkrótce podupada na zdrowiu z powodu niehigienicznego trybu życia (diuk był aktywny wyłącznie w nocy, prawie nigdy nie wychodził z rezydencji). Fiaskiem kończy się jego planowana podróż do Anglii. W wyniku zaleceń lekarza des Esseintes postanawia zerwać z dotychczasowym dekadenckim stylem życia i wrócić (jakkolwiek niechętnie) do aktywnego życia w Paryżu.

Przypisy

1. Rogoziński Julian, Wstęp, [w:] Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 5, ISBN 83-7389-097-1.
2. Huysmans, Joris-Karl, Przedmowa po dwudziestu latach, [w:] Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 40–41, ISBN 83-7389-097-1.
3. Rogoziński Julian, Wstęp, [w:] Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 20–21, ISBN 83-7389-097-1.
4. RichardR. Ellmann RichardR., Oscar Wilde, New York: Vintage Books, 1988, s. 477–478, ISBN 0-394-75984-2, OCLC 836100295.
5. Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 55, ISBN 83-7389-097-1.
6. Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 112, ISBN 83-7389-097-1.
7. Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 140, ISBN 83-7389-097-1.
8. Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 88–93, ISBN 83-7389-097-1.
9. Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, s. 148, ISBN 83-7389-097-1.

Bibliografia

• Huysmans, Joris-Karl, Na wspak, Warszawa 1976, Czytelnik, ISBN 83-7389-097-1.

Kontrola autorytatywna (utwór pisany):

• BnF: 12079405w

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Against-the-Grain
• Universalis: a-rebours