Modroborowik ponury

Modroborowik ponury, borowik ponury (Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)^[1].

Modroborowik ponury

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	borowikowce
Rodzina	borowikowate
Rodzaj	modroborowik
Gatunek	modroborowik ponury
Nazwa systematyczna
Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill Mycologia 1(1): 17 (1909)

Sinienie kapelusza

Charakterystyczna siateczka na trzonie i jego sinienie po uszkodzeniu

Rurki i trzon

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Suillellus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1774 Jacob Christian Schaeffer nadając mu nazwę Boletus luridus. W 1909 r. William Alphonso Murrill przeniósł go do rodzaju Suillellus jako Suillellus luridus i jest to obecnie nazwa uznana przez Index Fungorum^[1].

Niektóre synonimy:

• Boletus luridus Schaeff. 1774
• Boletus luridus var. luridus Schaeff. 1774
• Boletus luridus var. rubriceps (Maire) Dermek 1987
• Boletus rubeolarius Bull. 1791
• Boletus subvescus J.F. Gmel. 1792
• Dictyopus luridus (Schaeff.) Quél. 1888
• Leccinum luridum (Schaeff.) Gray, 1821
• Leccinum rubeolarium (Sowerby) Gray 1821
• Suillellus luridus (Schaeff.) Murrill 1909
• Tubiporus luridus (Schaeff.) P. Karst. 1871^[2].

Nazwę borowik ponury podał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: świniak, grzyb ponury, grzyb świniak, podciecz, potecz^[3]. Inne nazwy potoczne to: śniak, siniak, świniak wilczy, krasik, pociec, podciak, grzyb diabelski, grzyb czarci^[4]. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy modroborowik ponury, w tym z wyróżnieniem formy jasnożółtej (f. primulicolor)^[5].

Morfologia

Kapelusz

O średnicy 5–20 cm, początkowo półkulisty, potem płaskołukowaty lub poduchowaty. Powierzchnia gładka, czasami zamszowa, sucha, koloru od kremowego do brunatnooliwkowego. Skórka silnie zrośnięta z miąższem. Po przygnieceniu ciemnieje^[6][7].

Rurki

Długie, przy trzonie wycięte zatokowato, oliwkowe. Pory drobne, początkowo żółte, na starszych okazach ciemnopomarańczowe, u bardzo starych oliwkowe. Po przekrojeniu sinieją^[6].

Trzon

Wysokość 5–15 cm, u młodych okazów beczułkowaty, u starszych pałkowaty lub walcowaty. Kolor od żółtego do pomarańczowoczerwonawego, przy podstawie winnoczerwony. Charakterystyczną cechą jest występowanie na trzonie wyraźnej, ciemniejszej (rdzawo-czerwonawej) siateczki o podłużnych oczkach^[7].

Miąższ

Twardy, w kapeluszu, żółty, w dolnej części trzonu czerwonawy. Po przecięciu mocno sinieje. W smaku łagodny, zapach słaby^[7].

Wysyp zarodników

Oliwkowy. Zarodnik gładkie o średnicy 6–7 × 9–16 μm^[6].

Gatunki podobne

• Krasnoborowik ceglastopory (Sutorius luridiformis) też sinieje, ale na trzonie nie ma siateczki, lecz drobne, karminowoczerwone łuski^[7].
• Niektóre odmiany kolorystyczne mogą być podobne do maślaka pstrego, jednak jego miąższ nie sinieje, trzon nie posiada siateczki, a pory mają brązowy kolor.

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie, Japonii oraz Australii^[8]. W Polsce średnio pospolity^[3].

Grzyb naziemny, częściej spotykany na podłożu wapiennym^[6]. Występuje w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, szczególnie pod bukami i jodłami, także w parkach pod lipami. Owocniki wytwarza od czerwca do października^[3].

Znaczenie

Grzyb mykoryzowy^[3]. Jest grzybem jadalnym^[7][9], lecz w stanie surowym jest trujący. Po długim okresie gotowania, trwającym co najmniej 25 minut, jest jadalny i smaczny. Spożyty na surowo, usmażony albo poddany krótkiej obróbce cieplnej, powoduje jednak lżejsze zatrucie (nudności z wymiotami)^[10]. Lepiej, żeby nie zbierali go niedoświadczeni grzybiarze^[11].

Suillellus luridus był podejrzewany o zwiększanie wrażliwości na alkohol, podobnej do tej spowodowanej przez czernidłaka pospolitego, dodatkowo z objawami żołądkowymi. Pewien niemiecki mykolog zgłosił, że sam cierpi na objawy po przyjęciu alkoholu z tym grzybem^[12][13]. Sprawozdanie z trzech spraw ze Szwajcarii z 1982 r. jeszcze bardziej obciążyło ten gatunek^[14]. Jednak ostatecznie badanie z 1994 r. podaje w wątpliwość ten fakt. Naukowcy Ulrich Kiwitt i Hartmut Laatsch poszukiwali podobnej mieszanki do kopryny w Suillellus luridus oraz podobnych gatunkach. Nie znaleźli żadnego śladu takich substancji w borowiku ponurym, ale znaleźli je za to w rzadkim tzw. borowiku krępym (Imperator torosus) (opisywanym wówczas pod nazwą Boletus torosus^[15]). Stwierdzili, że najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem incydentów historycznych, była błędna identyfikacja Imperator torosus jako Suillellus luridus, choć nie mogli oni wykluczyć w Suillellus luridus obecności dotychczas niezidentyfikowanego związku, powodującego reakcje związane z alkoholem^[16].

Analizy chemiczne potwierdziły jedynie obecność śladowych ilości inwolutyny, muskaryny, betainy i acetylocholiny^[17]. Toksyny te są stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie, dlatego niektórzy poddają grzyby te kilkukrotnemu gotowaniu w wodzie zmieniając ją kilka razy i dopiero wówczas jest on warunkowo jadalny.