Modraczek (zwyczajny)

Modraczek (zwyczajny)^[3] (Tarsiger cyanurus) – gatunek małego ptaka z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae). Zamieszkuje północną Europę i Azję; sporadycznie zalatuje do Polski. Nie jest zagrożony.

Modraczek (zwyczajny)

Tarsiger cyanurus[1]
(Pallas, 1773)
Samiec
Samica
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	muchołówkowate
Podrodzina	kląskawki
Rodzaj	Tarsiger
Gatunek	modraczek (zwyczajny)
Synonimy
Motacilla cyanurus Pallas, 1773 Luscinia cyanura (Pallas, 1773)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Zasięg występowania wraz z modraczkami himalajskim i tybetańskim uznawanymi obecnie za osobne gatunki      w sezonie lęgowym      występuje przez cały rok      zimowiska

Systematyka

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Peter Simon Pallas w 1773 roku. Autor nadał mu nazwę Motacilla cyanurus, a jako miejsce typowe wskazał rejon rzeki Jenisej^[4][5]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Tarsiger^[3][4][6].

Jest to gatunek monotypowy^[6]. Do niedawna za podgatunek modraczka uznawano modraczka himalajskiego (Tarsiger rufilatus) występującego od Himalajów po południowe i środkowe Chiny^[4], uzyskał on jednak status odrębnego gatunku^[3][6]. Taksony te różnią się od siebie upierzeniem i wokalizacją^[4], a ich odrębność potwierdziły badania genetyczne^[7]. W 2022 roku Wei i inni na podstawie badań genetycznych i różnic w wokalizacji (przy minimalnych różnicach w morfologii) wydzielili do osobnego gatunku Tarsiger albocaeruleus (modraczek tybetański) populację z północno-środkowych Chin opisaną w 1937 roku jako podgatunek T. cyanurus albocaeruleus, który jednak później zwykle nie był uznawany^[3][8].

Morfologia

Długość ciała wynosi 13–15 cm^[4], rozpiętość skrzydeł: 22–24 cm^[9], masa ciała 10–18 g^[4]. Sylwetka podobna do rudzika. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. U ptaków obu płci widoczne są rdzawe boki ciała, szaroniebieskie z wierzchu sterówki i białe gardło. U samca w sezonie lęgowym głowa, wierzch ciała i kuper są szaroniebieskie; u samicy te obszary ciała są szarobrązowe. W szacie spoczynkowej samiec płowieje i przypomina samicę^[10].

Zasięg występowania

Modraczki w sezonie lęgowym zamieszkują obszar od Finlandii, północno-zachodniej Rosji i Uralu po Kamczatkę i dalej na południe po Mongolię, Japonię i północno-wschodnie Chiny. Zimują w południowej i południowo-wschodniej Azji^[4].

W Polsce stwierdzony 23 razy (stan na koniec 2022)^[11], z czego większość stwierdzeń dotyczy ptaków schwytanych podczas akcji obrączkowania, jedno – martwego ptaka znalezionego w Jastarni w październiku 2010^[10]. W 2020 roku miało miejsce aż 5 stwierdzeń^[12], m.in. stwierdzono pojedynczego samca zimującego w Sieradzu^[12][13].

Ekologia i zachowanie

Modraczki gniazdują w lasach iglastych, preferują naturalne, stare i wilgotne lasy świerkowe z obecnymi porostami, często na obszarze górzystym. Zimują w gęstych zaroślach złożonych z liściastych krzewów, preferują wzgórza i okolice górskich szczytów; obserwowane są także przy drogach. Pożywieniem modraczków są bezkręgowce, głównie owady, a poza sezonem lęgowym także i owoce. Biologia gatunku słabo poznana^[10]. W Rosji okres lęgowy trwa od maja do sierpnia^[14]. Swoje gniazda modraczki budują nisko nad ziemią lub na ziemi, w półotwartej dziupli, między korzeniami drzew^[10], pod zwalonym konarem albo w dziurze w skarpie. Mają one formę kubeczka z trawy, mchu, paproci, gałązek i korzeni; wyściółkę stanowią włosy, pióra, delikatne trawy, a niekiedy i igły sosnowe. Zniesienie liczy od 3 do 7 jaj^[14].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje modraczka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji nie została oszacowana. W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność populacji europejskiej na 20 200 – 56 500 par lęgowych, a jej trend oceniała jako wzrostowy. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International uznaje globalny trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny^[2].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[15].

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

1. Tarsiger cyanurus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
2. Tarsiger cyanurus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
3. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Saxicolinae Vigors, 1825 - kląskawki (wersja: 2024-10-19). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-12-01].
4. Collar, N. & de Juana, E.: Orange-flanked Bush-robin (Tarsiger cyanurus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-27)].
5. P.S.P.S. Pallas P.S.P.S., Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs, t. 2 cz. 2, St. Petersburg 1773, s. 664,690,709 (niem.).
6. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2024-12-01]. (ang.).
7. Site Luo et al. Deep phylogeographic divergence of a migratory passerine in Sino-Himalayan and Siberian forests: the Red-flanked Bluetail (Tarsiger cyanurus) complex. „Ecology and Evolution”. 4 (7), s. 977–986, 2014. DOI: 10.1002/ece3.967. PMCID: PMC3997315. (ang.).
8. ChentaoCh. Wei ChentaoCh. i inni, Cryptic species in a colorful genus: Integrative taxonomy of the bush robins (Aves, Muscicapidae, Tarsiger) suggests two overlooked species, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 175, 2022, DOI: 10.1016/j.ympev.2022.107580 (ang.).
9. Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Godfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007. ISBN 978-83-247-0818-5. Brak numerów stron w książce
10. Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 399. ISBN 978-83-7845-983-5.
11. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 39. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2022. „Ornis Polonica”. 64, s. 129–154, 2023.
12. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 37. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2020. „Ornis Polonica”. 62, s. 113–148, 2021.
13. Dariusz Piekarczyk: Unikalnego modraczka spotkać można w Sieradzu. sieradz.naszemiasto.pl, 28 grudnia 2020.
14. Ashpole, J., Burfield, I., Ieronymidou, C., Pople, R., Wheatley, H. & Wright, L: Tarsiger cyanurus -- (Pallas, 1773). BirdLife International, 31 marca 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-10)].
15. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

Encyklopedie internetowe (takson):

• SNL: blåstjert

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 26304
• EUNIS: 8732
• GBIF: 2492509
• identyfikator iNaturalist: 210941
• ITIS: 179838
• NCBI: 1364862
• CoL: 54XYS