Mocja

Mocja (od łac. motio „poruszanie, ruch”) – zjawisko zmiany rodzaju gramatycznego rzeczownika przez proces słowotwórczy w obrębie jednego leksemu^[1][2], z reguły z rodzaju męskiego na żeński (feminatywy), występujący w przypadku imion i nazwisk, nazw zawodów i nazw zwierząt. Także różnorodność końcówek gramatycznych z powodu zmiany rodzaju^[3].

Podstawowe sposoby to:

• sufiksacja (np. autor – autorka)^[4],
• zmiana paradygmatu fleksyjnego (np. Stanisław – imię kobiece Stanisława).

Różnie rozpatruje się zjawisko mocji nazwisk, które bywa przedmiotem kontrowersji. Na przykład w standardowym języku czeskim mocja nazwisk jest dobrze ugruntowana i następuje za pomocą końcówki -ová, dodanej do nazwiska męża^[5], natomiast w języku angielskim nie występuje nigdy. Rada Języka Polskiego zaleca zmianę końcówki tylko w przypadku nazwisk zakończonych na -ski, -cki, -dzki^[6].

Mocja jest szczególnie produktywna w językach germańskich – niemieckim i niderlandzkim, w innych językach europejskich występuje rzadko bądź w niewielkim stopniu, np. w języku angielskim: actor → actress^[7]. W niektórych językach, np. hiszpańskim zmiana rodzaju może odbywać się bez mocji, ze zmianą rodzajnika^[8]: el estudiante → la estudiante

Zjawisko istnienia różnych wyrazów dla różnych płci, np. w parach: mężczyzna-kobieta, ojciec-matka, syn-córka, gdzie każdy z wyrazów ma inne podłoże językowe, nie jest uważane za przejaw mocji^[9] .

Przypisy

1. Nagórko 2007 ↓, s. 88.
2. mocja. [w:] Encyklopedia WIEM [on-line]. onet.pl. [dostęp 2016-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-26)].
3. Mocja. [w:] Słownik języka polskiego PWN [on-line]. [dostęp 2017-12-26].
4. Nagórko 2007 ↓, s. 238.
5. Czeska emancypacja: „–ová” kontra równouprawnienie płci [online], Cafebabel [dostęp 2017-04-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-25] (pol.).
6. Nazwiska kobiet – współpraca z MSWiA [online], Rada Języka Polskiego [dostęp 2017-04-06].
7. Jak wyrazić rodzaj żeński i rodzaj męski?. [w:] Langloo [on-line]. [dostęp 2017-12-26].
8. Tworzenie rodzaju żeńskiego - język hiszpański. [w:] Język hiszpański [on-line]. [dostęp 2017-12-26].
9. Ziková 2017 ↓.

Bibliografia

• Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
• MarkétaM. Ziková MarkétaM., PŘECHYLOVÁNÍ, [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-11] (cz.).

Kontrola autorytatywna (fleksja):

• GND: 4170581-6