Mniejszości etniczne w Wietnamie

Według przeprowadzonego w roku 1999 spisu powszechnego (stan na 1 kwietnia 1999 r.) ludność Wietnamu liczyła 76 323 173 osób, z czego znaczną większość – 65 795 718 stanowili Wietnamczycy (Kinh), a 10 486 590, czyli 13,7% należało do 53 oficjalnie uznanych mniejszości narodowych. W użyciu były, należące do pięciu rodzin językowych, 94 oficjalne języki i wiele dialektów. Około dwudziestu grup etnicznych posiadało własne pismo, z tego trzy: Czamowie, Khmerzy i Thai zbliżone do indyjskiego alfabetu dewanagari, a trzy: Tày, Dao i Sán Chay wywodzące się z chińskich ideogramów. Pozostali używali zaadaptowanego alfabetu łacińskiego.

Ludność Wietnamu rośnie bardzo szybko, chociaż nie tak szybko jak przewidywano pod koniec lat 80. (w 2000 r. miało być 120 mln obywateli). W 2008 liczba ta wynosiła 86 210 800^[1]. Liczba obywateli deklarujących przynależność do mniejszości narodowych rośnie znacznie szybciej niż ogólny przyrost ludności. Może to wynikać nie tyle z przyrostu naturalnego, co ze zmieniającej się polityki społecznej państwa, liczącego na coraz większe przychody z turystyki.

Struktura etniczna ludności Wietnamu

Spotykane w literaturze nazewnictwo wietnamskich grup etnicznych zawiera wiele synonimów i rozbieżności. Zdarzają się zarówno nazwy, jakimi te ludy określają się same, jak i nazwy nadane przez sąsiadów. Niekiedy są to określenia pejoratywne. Często różnice wynikają z odmiennej transkrypcji fonetycznej (np. Gia Rai – Jarai, Ê Đê – Rhade). Nazewnictwo podane w tabeli oparte jest na oficjalnych danych z wietnamskiego GUS i Komitetu do Spraw Mniejszości Etnicznych i Terenów Górskich.

Tabela: Nazewnictwo i liczebność grup etnicznych w Wietnamie (stan na 1 kwietnia 1999 r.)^[2]

rodzina językowa	narodowość	liczba ludności
Austroazjatycka	Kinh	65 795 718
	Mường	1 137 515
	Khome (Khmer)	1 055 174
	Ba Na	174 456
	Cờ Ho	128 723
	Xơ Đăng	127 148
	Hrê	113 111
	M'Nông	92 451
	Thổ	68 394
	Xtiêng	66 788
	Khơ Mú	56 542
	Bru	55 559
	Cơ Tu	50 458
	Tà Ôi	34 960
	Mạ	33 338
	Giẻ Triêng	30 243
	Co	27 766
	Chơ Ro	22 567
	Xinh Mun	18 018
	Kháng	10 272
	Chứt	3 829
	Mảng	2 663
	Rơ Măm	352
	Brâu	313
	Ơ Đu	301
Austronezyjska	Gia Rai	317 557
	Ê Đê	270 348
	Chăm	132 873
	Ra Glai	96 931
	Chu Ru	14 978
Hmong-Mien	H'Mông	787 604
	Dao	620 538
	Sán Dìu	126 237
	Pà Thẻn	5 569
Chińsko-Tybetańska	Hoa	862 371
	Hà Nhì	17 535
	Phù Lá	9 046
	La Hủ	6 874
	Ngái	4 841
	Lô Lô	3 307
	Cống	1 676
	Si La	840
Tai-Kadai	Tày	1 477 514
	Thái	1 328 725
	Nùng	856 412
	Sán Chay	147 315
	Giáy	49 098
	Lao	11 611
	La Chí	10 765
	La Ha	5 686
	Lự	4 964
	Cờ Lao	1 865
	Bố Y	1 864
	Pu Péo	705
	cudzoziemcy	39 532
	nieokreśleni	1 333
	razem	76 323 173

Wędrówki ludów w Azji Południowo-Wschodniej

Według ostatnich badań ludy austroazjatyckie, do których obecnie zalicza się również Wietnamczyków, zasiedliły Indochiny na długo zanim pojawiły się tam forpoczty ludności austronezyjskiej. Ci ostatni pojawili się na wybrzeżach Morza Południowochińskiego stosunkowo późno, bo dopiero w pierwszym tysiącleciu p.n.e^[3]. W XIII w. zaczęła do Indochin napływać ludność taj-kadaj uciekająca przed mongolskimi zagonami Wielkiego Chana Kubilaja. Ludność hmong-mien i chińsko-tybetańska przybyła jeszcze później. Ostatnie plemiona (np. Hmong (Meo)) pojawiły się w górach na północy Wietnamu pod koniec XIX w.^[4]. Kolejność zasiedlania znajduje odbicie w dzisiejszej strukturze etnicznej Wietnamu.

Obecne terytorium w czasach historycznych było zajęte przez trzy niezależne państwa, zajmujące terytoria zgodne z geograficznym podziałem kraju na Wietnam północny, środkowy i południowy. Obecna ludność Kinh (Wietnamczycy), do której przynależność w 1999 r. zadeklarowało prawie 90% obywateli, jeszcze w piętnastym wieku mieszkała na terenie Wietnamu północnego. Na pozostałą część obecnego terytorium rozprzestrzeniła się dopiero w drugiej połowie ubiegłego tysiąclecia. Dlatego celowym się wydaje omówienie uwzględniające podział na regiony geograficzne.

Wietnam północny

Ludność Kinh powstała w wyniku asymilacji najbardziej dynamicznych plemion mon-khmerskich (austroazjatyckich), które przywędrowały z doliny Mekongu w okresie od 5 do 10 tysięcy lat temu. Ludy te zasiedliły dolinę Rzeki Czerwonej, a następnie tereny leżące na północ, na terenie dzisiejszych Chin Południowych. O zasięgu ich rozprzestrzenienia świadczą liczne stanowiska archeologiczne kultury Đông Sơn. Podstawą bytu tych ludzi była mokra uprawa ryżu, w konsekwencji czego nie interesowali się terenami górskimi. Ta tendencja utrzymała się w praktyce do końca XIX w.

Plemiona z tej samej grupy językowej viet-muong, zajmujące wyżej położone tereny, przekształciły się w Muongów, jedną z liczniejszych wietnamskich mniejszości. Mimo wspólnego pochodzenia ich tradycja i kultura są bardziej zbliżone do Tajów (nie należy mylić z mieszkańcami Tajlandii) niż do Kinh. Sami Kinh mają więcej wspólnego z Chińczykami niż z grupami ludności mon-khmerskiej z innych regionów kraju, co jest efektem ostrej sinicyzacji, jakiej Wietnamczycy byli poddawani przez ponad tysiąc lat niewoli chińskiej.

Grupy hmong-mien, taj-kadaj i chińsko-tybetańskie, napływające na tereny Wietnamu północnego w okresach późniejszych, zajmują jeszcze wyższe partie gór – zwykle powyżej 800 m n.p.m.

Po uzyskaniu niepodległości w 1954 r. Socjalistyczna Republika Wietnamu, wzorując się na ZSRR, utworzyła w 1962 r. dwa okręgi autonomiczne na terenach z przewagą ludności mniejszościowej: Autonomiczny Region Thái-Mèo w zachodniej części Wietnamu północnego, na granicy z Laosem i Chinami, oraz Autonomiczny Region Việt Bắc przy granicy chińskiej, na północ od Hanoi. Po zjednoczeniu oba okręgi zostały zlikwidowane w 1976 r.

Wietnam środkowy

Według współczesnych poglądów Czampa – hinduistyczne królestwo, którego początki określa się na II w. n.e. – nie było jednolitym państwem, lecz luźnym związkiem feudalnych królestw. Państewka te, zakładane przez przybyłych morzem austronezyjskich żeglarzy, podporządkowały sobie lub zepchnęły na wyżej położone tereny wcześniejszą ludność austroazjatycką. Obecnie uważa się, że pozostała po Czampie ludność to nie tylko Czamowie, ale również inne, zamieszkujące środkowy Wietnam, mniejszości etniczne i to zarówno pochodzenia austronezyjskiego (Gia Rai, Rade, Ra Glai, Chu Ru) jak i mon-khmerskiego (Ba Na, Cờ Ho, Xơ Đăng, Bru, ...)^[5].

W wyniku ekspansji Wietnamu Czampa została stopniowo zajęta, a jej ludność zepchnięta na wyżej położone tereny, leżące poza zainteresowaniem osadników wietnamskich. Na początku XX w., gdy francuscy kolonizatorzy odkryli, że na płaskowyżu Tây Nguyên są znakomite ziemie do uprawy kawy, herbaty i kauczuku, rozpoczął się napływ ludności z terenów nizinnych. Rdzenna ludność określająca się terminem Dega (lub Degar – góral z j. Ede) wielokrotnie stawiała temu zorganizowany opór. Wynikłe z tego konflikty etniczne były wykorzystywane w kolejnych wojnach indochińskich przez wszystkie walczące strony.

Wietnam południowy

Ta część Wietnamu to przede wszystkim delta Mekongu, gdzie za rdzenną ludność uważa się przede wszystkim Khmerów Krom (mimo trwających wśród archeologów sporów o to, czy ludność Funanu, najstarszego państwa na tym terenie uznawanego przez Khmerów za swoje, była pochodzenia austronezyjskiego czy austroazjatyckiego). Ludność ta pod koniec XVIII w. została przejęta przez Wietnam wraz z terytorium, kosztem sąsiedniej Kambodży. Drugą co do wielkości mniejszością etniczną na terenie Wietnamu południowego są Chińczycy, osiedlający się tam od czasów upadku dynastii Ming w 1644 r. Chińczycy, czyli Hoa, zamieszkujący przede wszystkim duże miasta, w czasach kolonialnych skupiali w swoich rękach większość handlu, transportu i innych przedsiębiorstw. Obecnie ich liczba systematycznie się zmniejsza wskutek emigracji oraz polityki asymilacyjnej, będącej wynikiem umowy między Chinami a Wietnamem.

W poprzednim stuleciu w wyniku polityki i wojen, struktura etniczna Wietnamu uległa znacznemu zaburzeniu. Duże grupy ludności, pod przymusem bądź dobrowolnie, były przesiedlane w odległe rejony, czego przykładem są np. populacje Tajów czy Muongów na południu kraju.

Przypisy

1. GUS Hanoi, stan na 2008
2. GUS Hanoi,2004, dane spisu powszechnego z 1999 r.
3. Michael Vickery, „Champa Revised”. ARI Working Paper, No. 37, 2005,. ari.nus.edu.sg. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].
4. Mark W. McLeod, „Indigenous Peoples and the Vietnamese Revolution 1930–1975”, Journal of World History 10.2 (1999) 353–389
5. Proceedings of the Seminar on Champa. reninc.org:80. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-12)]., „Research on Champa and its Evolution.”

Linki zewnętrzne

• Mapa pokazująca rozłożenie mniejszości narodowych w Wietnamie
• „Completed Results of the 2019 Viet Nam Population and Housing Census” (wiet. • ang.)

Kontrola autorytatywna (lista w projekcie Wikimedia):

• LCCN: sh85045409
• BnF: 119801432
• J9U: 987007557804605171