Marek Janiak

Marek Janiak (ur. 10 września 1955 w Łodzi) – polski architekt, fotograf, nauczyciel akademicki, profesor sztuki, w latach 2011–2024 Architekt Miasta Łodzi. Jeden z założycieli i ideolog grupy artystycznej Łódź Kaliska, współtwórca „Kultury Zrzuty”^[1], współzałożyciel i prezes Fundacji Ulicy Piotrkowskiej w latach 1990–2011. Autor licznych projektów adaptacji budynków historycznych w centrum Łodzi do współczesnych funkcji – między innymi biur, wnętrz gastronomicznych i mieszkań^[2]. Od 1979 roku związany z Instytutem Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej^[3].

Marek Janiak

Marek Janiak (w środku) podczas 30-lecia odsłonięcia Pomnika Kamienicy (2011)
Data i miejsce urodzenia	10 września 1955 Łódź
Zawód, zajęcie	architekt pedagog artysta multimedialny
Odznaczenia

Wykształcenie i praca naukowa

Marek Janiak ukończył XXX Liceum Ogólnokształcące w Łodzi (1970–1974), a następnie studiował na Politechnice Łódzkiej w Instytucie Architektury i Urbanistyki, uzyskując w 1979 roku dyplom mgr. inż. architekta. W tym samym roku rozpoczął pracę na stanowisku asystenta w Instytucie Architektury i Urbanistyki PŁ, gdzie pracuje do dziś, obecnie jako profesor.

Na początku lat 80. stworzył pracownię fotografii (z ciemniami, atelier i biblioteką) i opracował autorski program nauczania fotografii jako składnika procesu dydaktycznego dla architektów. Od wielu lat kieruje zespołem „Estetyki i projektowania wnętrz”.

W 2001 roku obronił pracę kwalifikacyjną I stopnia^[4] w dziedzinie sztuki plastyczne, w dyscyplinie architektura wnętrz, zatytułowaną Próba tworzenia języka Łódzkiej Architektury Lokalnej w architekturze współczesnych wnętrzach, przygotowaną pod kierunkiem prof. Andrzeja Wielgosza w Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu. W 2003 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego sztuk plastycznych^[4] w zakresie fotografii w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Recenzentami jego pracy byli m.in. prof. Witosław Czerwonka oraz prof. Grzegorz Przyborek.

W czerwcu 2012 uzyskał tytuł profesora sztuk plastycznych^[4].

W latach 2005–2007 pracował jako profesor w Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, prowadząc zajęcia z fotografii kreacyjnej. W latach 2006–2008 był także profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, kierując Zakładem Architektury Wnętrz na Wydziale Form Przemysłowych oraz Pracownią Projektowania w Strukturach Historycznych.

Dorobek twórczy w obszarze projektowania architektury

Jeszcze podczas studiów współpracował z artystą plastykiem Włodzimierzem Adamiakiem, był pod wpływem architektów Stanisława Fiszera oraz Grażyny Janiak działających w Paryżu. W latach 1997–2010 zrealizował, często we współpracy z architektem Wojciechem Saloni-Marczewskim, serię wnętrz gastronomicznych w obiektach zabytkowych strefy wielkomiejskiej Łodzi, które stały się kultowe. Były to między innymi:

• Pub Łódź Kaliska – ul. Piotrkowska 102, Łódź
• Irish Pub – ul. Piotrkowska 77, Łódź
• Restauracja Piotrkowska 97 – początkowy wygląd częściowo zachowany
• Klub Spadkobierców – Piotrkowska 77
• Wnętrze biurowca Zenit – ul. Sienkiewicza 82/84
• Restauracja Frascati – ul. Wigury 12A
• Cafe Clakier – Teatr Wielki w Łodzi, Plac Dąbrowskiego
• Prokadencja – ul. Wólczańska 83
• Klub „Siódemki” – ul. Piotrkowska 77

Łącząc poetykę postmodernistyczną z elementami dekonstruktywizmu, Janiak i Saloni-Marczewski określali ten typ wnętrzarstwa jako „architekturę edukacyjną” – uczącą odbiorcę szacunku do architektury historycznej poprzez kontakt z awangardową nowoczesnością.

Na uwagę zasługuje rewitalizacja fabryki „Zenit” przy ul. Sienkiewicza 82/84 (we współpracy z architektem Zbigniewem Bińczykiem i artystą plastykiem Włodzimierzem Adamiakiem) jako przykład adaptacji obiektu przemysłowego do funkcji biurowych, z modelem sprzężenia historii i współczesności.

Dorobek w obszarze sztuki

Pierwsze fotografie wystawiał ok. roku 1967 jako uczeń szkoły podstawowej w pracowni fotografii Pałacu Młodzieży w Łodzi. Kontynuował działalność wystawienniczą w ramach FASFwP głównie Łódzkiego Towarzystwa Fotograficznego w ramach którego w roku 1977 powołał “Grupę Młodych ŁTF” (jej członkami zostali również A. Wielogórki, Jerzy Koba, Bogdan Jędrzejak i in.). W 1978 r. zrealizowali w Darłowie, a później w Uniejowie foto instalację w przestrzeni architektonicznej pt. “Zatrzymania”.

W 1979 wraz z A. Kwietniewskim ( odszedł z grupy w 2006 ), J. Kobą (odszedł z grupy w 1982), A. Świetlikiem, A. Rzepeckim i A. Wielogórskim (odszedł z grupy w 2024) powołał do życia działającą do dziś Grupę Łódź Kaliska^[5]. W Łodzi Kaliskiej Marek Janiak spełniał rolę konstruktora idei, w początkowym okresie (do 2005) wraz z A. Kwietniewskim był współrealizatorem większości przedsięwzięć tworzonych przez Grupę. Jest autorem idei “Sztuki Żenującej” poruszającej problem stresu towarzyszącemu każdemu twórcy przy konstruowaniu dzieła, a szczególnie konfliktowi między akceptacją społeczną a wolnością tworzenia. Sztuka Żenująca^[6] materializowała się wieloma manifestami i realizacjami performatywnymi (np. “Ćwiczenia wyzwalające”), wieloma filmami i obiektami. Jest autorem licznych manifestów (np. “Gorset”, “Praca bez skupienia”, “Idiotic art” (wspólnie z A. Kwietniewskim), “Manifest unieważniający”, “Manifest New Pop”, “Niech sczezną mężczyźni” i inne) oraz autorem wielu tekstów teoretycznych np. “Bezczelny podwójny komfort bycia”. Skonstruował podstawy idei przedsięwzięć Łodzi Kaliskiej takich jak: “Niech sczezną mężczyźni”, “Maszyny drżące” (we współpracy z A. Świetlikiem), “Janina Kochanowska”, “Balladyna selfie”, “Stefan i majonez”. Zrealizował wystawę “Sztuce racjonalnej poświęcam” - gdzie zostały między innymi zaprezentowane po raz pierwszy “Obrazy do wycinania”. Tworząc w ramach Łodzi Kaliskiej przez ponad 45 lat wziął udział w kilkuset wystawach.

W latach 1981-1987 współtworzył (z Zofią Łuczko, Łodzią Kaliską, Józefem Robakowskim, Jackiem Jóżwiakiem i setkami innych artystów i uczestników) “Kulturę Zrzuty” - niezależny, nieoficjalny nurt sztuki współczesnej w Polsce. W jej ramach prowadził niezależną Galerię “Strych”^[7] (w pracowni Włodzimierza Adamiaka). Organizował (we współpracy z Józefem Robakowskim) Festiwale “Niemego Kina”^[8]. Współorganizował (ze Zbigniewem Bińczykiem) niezależne plenery w Teofilowie k. Spały.

Współautor publikacji:

• Kultura Zrzuty (1987)
• Bóg zazdrości nam pomyłek (1999)
• Na Piotrkowskiej w Europie (2000)
• New Pop (2004)
• Lomicje (2009)
• Potęga Łodzi

Grupa Urząd Miasta

W 1981 r. wraz z architektami W. Adamiakiem, Z. Bińczykiem, W. Saloni - Marczewskim powołał Grupę “Urząd Miasta” (od “urządzania” miasta) której przesłaniem było zwrócenie uwagi społeczeństwa i środowiska architektów na niezwykłą wartość kulturową, materialną i społeczną XIX wiecznej Łodzi w kontekście współczesności. Grupa “Urząd Miasta” zrealizowała w 1981 roku legendarny happening uliczny pt.: “Odsłonięcie Pomnika Kamienicy^[9]”. W roku 1985 za scenariusz serii wydarzeń ukazujących rangę historycznego miasta i roli ciągłości rozwojowej miasta zdobyli Grand Prix Międzynarodowego Biennale Architektury w Krakowie.

Fundacja Ulicy Piotrkowskiej

W 1990 roku wraz z grupą architektów (w tym) Włodzimierzem Adamiakiem, Romanem Wieszczkiem, Wojciechem Saloni - Marczewskim, Zbigniewem Bińczykiem, Zbigniewem Wycichowskim i grupą przedsiębiorców łódzkich, między innymi Zbigniewem Maraszkiem, Wojciechem Gorzuchowskim i Romualdem Kaczmarkiem założył Fundację Ulicy Piotrkowskiej której celem było “stymulowanie” nowoczesnego rozwoju centrum Łodzi przy maksymalnie możliwym zachowaniu historycznego dziedzictwa kulturowego”.

W latach 1991-2011 Marek Janiak pełnił funkcję prezesa Zarządu FUP. W tych latach był pomysłodawcą i realizatorem (w ramach FUP) serii dużych (czasem trzydniowych) festynów na ulicy Piotrkowskiej mających w swojej strukturze niecodzienne i niezwykłe wydarzenia - happeningi i instalacje np.: “Lodowa góra” wzniesiona w lipcu, “Plaża na Piotrkowskiej”, “Gigantyczne Żagle”, pociąg ustawiony na Piotrkowskiej i inne mające na celu ściągnięcie Łodzian na Piotrkowską po kilkudziesięciu latach przerwy^[10]. Kierował również realizacją (przy współpracy W. Adamiaka i R. Wieszczka) wymyślonego przez Z. Bińczyka “Pomnika Łodzian Przełomu Tysiącleci” (2001-2002).

Architekt Miasta Łodzi

W latach 2011–2024 pełnił funkcję Architekta Miasta Łodzi^[11]. W tym okresie współtworzył i nadzorował proces rewitalizacji historycznej Strefy Wielkomiejskiej Łodzi, współtworzył Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego oraz Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego. Opracował (w 2013) strategię rozwoju przestrzennego Łodzi 2020+ , która promowała koncepcję "rozwoju miasta do środka", mającą na celu zatrzymanie procesu dezurbanizacji oraz oparcia wartości miasta i kierunku jego rozwoju o wykorzystanie wyjątkowego materialnego dziedzictwa kulturowo - architektonicznego XIX wieku. Jako Architekt Miasta Łodzi skonstruował ideę i nadzorował realizację serii konkursów studialnych pt. “Współczesna Kamienica Łódzka”. Stworzył ideę i nadzorował realizację serii wydawniczej “Miasto” - poświęconej edukacji na temat Łodzi , skierowaną do odbiorców z różnych grup wiekowych.

Nagrody

• Sprężyna (2004) – nagroda „Tygla Kultury”, honorowe wyróżnienie za działania wykraczające poza zwyczajowo przyjęte obowiązki w regionie Łódzkim^[12],
• Nagroda Miasta Łodzi^[13] (2011),
• Brązowy Krzyż Zasługi^[14] (2011),
• Medal 600-lecia Łodzi^[15](2023).

Przynależność do organizacji

• Związek Polskich Artystów Fotografików
• Związek Polskich Artystów Plastyków
• Stowarzyszenie Architektów Polskich
• Izba Architektów Rzeczypospolitej Polskiej
• Stowarzyszenie Artystyczne Łódź Kaliska