Loading AI tools
starożytne targowisko miejskie, rzymskie hale targowe Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Macellum (od stgr. μάκελλον mákellon; lm macella) – w starożytności zamknięte targowisko miejskie, rodzaj hal targowych przeznaczonych głównie do sprzedaży artykułów żywnościowych, typowy dla kultury rzymskiej.
Nazwa ta była pochodzenia fenickiego i została przez Rzymian zapożyczona od Kartagińczyków w okresie ożywionych kontaktów handlowych jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny punickiej[1].
W przeciwieństwie do otwartego placu targowego (forum) była to kryta hala targowa okolona portykami, na który otwierały się sklepy[2]. Macella budowano na regularnym planie (np. prostokąta), z zewnętrznymi murami otoczonymi od wewnątrz portykami, pod którymi mieściły się sklepy (tabernae) oraz składy towarów. Pośrodku powstałego dziedzińca często lokowano wieloboczny pawilon dla handlu rybami[3], lub krągłe budowle handlowe (tolosy). Umieszczano tam również tzw. ponderarium, gdzie przechowywano niezbędne wzorce aktualnych miar i wag[4]. W macellum handlowano przede wszystkim mięsem (jatki) i żywcem, rybami, warzywami, lecz także delikatesami, sprzedawano też wyroby rzemiosła i drobnego przemysłu[2]. Niekiedy przygotowywano również na miejscu posiłki (w gospodzie zwanej thermopolium) i wynajmowano kucharzy na organizowane przyjęcia domowe[5]. W niewielkim macellum małoazjatyckiego Aizanoi na wewnętrznych ścianach umieszczono nawet wykaz obowiązujących ówcześnie cen, datowany na 302 rok i najwidoczniej będący kopią edyktu o cenach maksymalnych wydanego przez cesarza Dioklecjana[6].
Wcześniejsze podobne budowle z czasów hellenistycznych znane są z Magnezji, Priene i Miletu[3]. Z czasów rzymskich wykopaliska odsłoniły macella w Puteoli, Pompejach (najlepiej zachowane), Ostii, w północnym prowincjonalnym Aquincum, w małoazjatyckich Perge, Efezie, Sagalassos, Kremnie, w afrykańskich Leptis Magna (dwa), Cuicul, Thamugadi, Thugga i Thuburbo Maius czy w bliskowschodniej Gerazie[5][3] i innych.
_-2.jpg)
Pierwszorzędną cechą macellum było zaistnienie jako stałego targowiska aprowizacyjnego, co zdaniem historyków gospodarki antycznej stanowiło istotny postęp w porównaniu z wcześniejszymi jarmarkami (nundinae), urządzanymi co 9 dni (skąd ich nazwa)[7]. Mieszkańcom Rzymu za targowisko początkowo służył otoczony sklepami plac zwany forum, o regularnym planie przejętym z greckiej (jońskiej) agory, lecz w miarę przejmowania roli miejsca ogólnych zgromadzeń, odpowiednio malała jego rola handlowa[8]. Zgodne to było z zawartymi w Polityce (VII 11,2) wskazaniami Arystotelesa o stworzeniu rynków oddzielnych dla zaopatrzenia i politykowania[5], co zakładało przemianę typowego rynku włościańskiego w publiczny plac miasta. Wraz ze stopniowym przemieszczaniem placów targowych w pobliże Tybru (targ warzywny, targ zwierzęcy – Forum Boarium)[uwaga 1], przemianie takiej podlegał też np. powstały samoistnie główny rynek Rzymu – Forum Romanum, na którym długo utrzymywano targ rybny, a dopiero w II wieku p.n.e. ostatecznie zlikwidowano kramy z żywnością[9]. Podobnie stało się na forum pompejańskim, gdzie targowisko później usytuowano na jego przeciwległym końcu – dla wygody handlujących i dla uniknięcia nieuchronnego zanieczyszczania placu odpadkami[10].
Handel żywnością skupiał się z reguły w centrum miasta[uwaga 2]. W Rzymie mniejsze targowiska otwarte nadal nosiły nazwę forum, jak np. targ rybny, bydła, warzyw (forum piscatorium, forum boarium, forum olitorium)[11]. W samym Wiecznym Mieście powstawało kilka zamkniętych targowisk w przeznaczonych na to budowlach.
Najstarsze z nich – Macellum Antiquum, spalone w 210 p.n.e., odbudowane zostało w 179 p.n.e.[3] na wschód od Forum Romanum[12]. Wskutek ubytku mieszkańców w reprezentacyjnym centrum Wiecznego Miasta[4], za panowania Augusta zastąpiono je wybudowanym w 7 p.n.e.[3] na Eskwilinie (w sąsiedztwie ogrodów Mecenasa)[12] Macellum Liviae[4]. Kolejnym okazałym przybytkiem było wzniesione w 59 r. za Nerona Macellum Magnum na wzgórzu Celius[12][4], utrwalone na ówczesnych monetach jako kolista budowla na placu okolonym portykiem[3].
Do najokazalszych należało późniejsze pięciopoziomowe macellum wybudowane na polecenie Trajana[uwaga 3] i usytuowane na północny zachód od jego forum, którego odsłanianie włoscy archeolodzy (Corrado Ricci) ostatecznie zakończyli w 1932 roku[13]. Nacechowane odmiennym układem architektonicznym, wzniesione zostało na planie półkolistym, a budowlę tworzyły spiętrzone tarasowate kondygnacje z szeregami otwartych przybytków handlowych[2]. Według ustaleń badaczy mieściła ona łącznie 150 sklepów z ich wyraźnie rozplanowanym podziałem. W części parterowej, o płytkich pomieszczeniach, handlowano zapewne owocami i kwiatami, na pierwszym piętrze z arkadową loggią, w długich, sklepionych salach składowano wino i oliwę, a na dwóch wyższych poziomach sprzedawano rzadsze artykuły importowane (tzw. pipera). Czwarte piętro zajmowały biura rozdawnictw cesarskich (stationes arcariorum) dla najuboższych, podczas gdy na najwyższym poziomie mieściły się baseny targu rybnego, zaopatrywane w wodę słodką z miejskich akweduktów albo morską, sprowadzaną z niedalekiej Ostii[13]. Z budowli, która w planie urbanistycznym Apollodora z Damaszku miała stanowić zaplecze handlowe Forum Trajana, przetrwała targowa eksedra uważana za najlepiej zachowany obiekt architektury z czasów tego cesarza[14].
.jpg)
Przykład italskiego macellum prowincjonalnego stanowi dobrze zachowane targowisko w Pompejach odsłonięte spod lawy i popiołów po wielkiej erupcji wulkanicznej (79 n.e.). Pierwotnie handel ten umiejscowiony był na głównym forum miasta, które początkowy kształt nieregularny (jak w innych miastach samnickich) zamieniło najpóźniej w II wieku p.n.e. na typowy plac prostokątny, otoczony (podobnie jak rynki greckie) kolumnadą, za którą rozmieściły się sklepy i kramy[15]. Jednak wzorem dla późniejszej budowli były rzymskie macella Liwii i Nerona. Na znacznej, odgraniczonej portykiem przestrzeni pomieszczono nie tylko sklepy i kramy z jarzynami i owocami, lecz także kantor wymiany pieniędzy, miejsca dla prowadzenia licytacji, kaplice bóstw opiekuńczych oraz siedzibę kolegium kapłanów kultu Augusta. Środek zajmowała nieduża, nakryta kopułowo, dwunastoboczna budowla kolumnowa (tolos) ze zbiornikiem wodnym i z kanalizacją odprowadzającą do ścieku miejskiego; było to miejsce najwidoczniej przeznaczone do handlu rybami i mięczakami, co potwierdziło znalezisko wagi do ich odważania[16][17].
Do pompejańskich hal prowadziły trzy wejścia; główne – od strony okazałej fasady południowej, z marmurowym dwurzędowym portykiem zdobionym posągami, oraz dwa inne – od strony północnej i południowo-wschodniej, z niszą poświęconą geniuszowi tego miejsca. Natomiast pomieszczenia dwóch sal od północy poświęcone były kultowi cesarskiemu[17]. Stanowiły rodzaj kaplicy z posągami panujących, gdzie w niszach umieszczono 4 statuy (z których przetrwały dwie)[18].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
