Lubcz (osiedle typu miejskiego)

Lubcz (biał. Любча, Lubcza; ros. Любча, Lubcza) – osiedle typu miejskiego na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie nowogródzkim, nad Niemnem, 23 km od Nowogródka. W 2010 roku liczyło ok. 1,2 tys. mieszkańców^[1].

Lubcz

Любча

Zamek w Lubczu w 2018
Herb
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Wysokość	142 m n.p.m.
Populacja (2010) • liczba ludności	1200
Kod pocztowy	231425
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Lubcz
Położenie na mapie Białorusi Lubcz
53°45′07″N 26°03′26″E

Siedziba parafii prawosławnej pw. św. Proroka Eliasza^[2].

Historia

Najstarszy zbiór polskich przysłów Proverbiorum Polonicorum wydany przez Salomona Rysińskiego po łacinie i po polsku w Lubczy w 1618^[3]

3 maja 1499 Aleksander Jagiellończyk nadał dwór Lubcz podskarbiemu Teodorowi Chreptowiczowi. Miasteczko powstało niedługo przed 1528, na co wskazuje dokument króla Zygmunta Starego wspominający o udzielonym wcześniej przez niego zezwoleniu na prowadzenie targu. W 1528 Lubcz kupił wojewoda Olbracht Gasztołd, a w 1574 Jan Kiszka. Odbywały się tu synody braci polskich^[4]. 15 kwietnia 1590 na prośbę Jana Kiszki, król Zygmunt III Waza nadał osadzie prawa miejskie magdeburskie. W 1606 za pośrednictwem Anny z Kiszków Radziwiłłowej miasto stało się własnością rodu Radziwiłłów, którzy byli jego właścicielami do XIX w. Ponowny przywilej nadania praw miejskich wydał król Władysław IV 22 marca 1644. W tym samym roku wymieniono istnienie w mieście 144 posesji. W pierwszej połowie XVII wieku istniała w miasteczku drukarnia radziwiłłowska oraz kalwiński zbór. W 1647 roku istniał most przez Niemen. Miasteczko zostało zniszczone w 1655 przez Kozaków.

Od 1795 w zaborze rosyjskim. W latach 1918–1939 ponownie w granicach Polski. W latach 1941–1944 pod okupacją niemiecką.

Podczas okupacji hitlerowskiej, we wrześniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1800 osób. Okupanci wywieźli Żydów do getta w Nowogródku i obozu pracy w Worobiewiczach Wielkich i Dworcu. W marcu 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a pozostałych Żydów zamordowali^[5].

Od 1945 w ZSRR.

W pobliskim Wojnowie do 1939 roku znajdował się dwór Nargielewiczów^[6].

Zabytki

Miasto i zamek w XVII wieku

Rynek w pocz. XX wieku

• Zamek z XVI/XVII wieku wzniesiony na skarpie nad rzeką Niemen. Zamek w miejscu dworu zbudował prawdopodobnie Jan Kiszka ok. 1581, a prace budowlane, z uwagi na niejasną sytuację własnościową, były prowadzone do początków XVII w. W 1606 dobra trafiły ponownie w ręce Radziwiłłów (w osobie Krzysztofa II Radziwiłła), których własnością pozostały do początku XIX w. Zamek w pierwszej połowie XVII w. miał plan regularnego czworoboku z czterema wieżami i jednym murowanym skrzydłem. W czasie IV wojny polsko-rosyjskiej w 1655 zamek zniszczyli Kozacy Iwana Zołotareńki. W XVIII w. zamek uległ dalszemu zniszczeniu. Przy wykorzystaniu rozbieranych starych murów, w latach 1864–1870 od strony Niemna, wybudowano pałac neogotycki, który został zniszczony podczas I wojny światowej i częściowo odbudowany w czasach II RP. Po 1945 władze radzieckie przebudowały pałac w stylu klasycystycznym na szkołę.

Zamek w Lubczu w 2009

• cerkiew św. Proroka Eliasza z 1910, parafialna
• cmentarz żydowski
• kościół z 1930, rozebrany do fundamentów około 1980 (na jego miejscu dom mieszkalny)

niezachowane:

• Zbór braci polskich z muru pruskiego
• Brama miejska z cegły z muru pruskiego z XVII w. przy ul. Nowogródzkiej
• Brama miejska z cegły z muru pruskiego z XVII w. przy ul. Haczykowskiej
• Drukarnia ariańska z XVII w.

Przypisy

1. Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.)..
2. ХРАМ В ЧЕСТЬ СВЯТОГО ПРОРОКА БОЖИЯ ИЛЬИ. eparhia.by. [dostęp 2021-02-22]. (ros.).
3. Proverbiorum polonicorum... centuriae decem et octo, Lubcz 1618, drukarnia P. Blastus Kmita, wyd. następne (według Estreichera): pt. Przypowieści polskie, Kraków 1619.
4. Synody Arjan Polskich, Stanisław Szczotka s. 36. omen.aplus.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-17)]..
5. Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1230.
6. Strona internetowa radzima.org

Linki zewnętrzne

• Lubcz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 393.
• Herby Lubczy
• Historia Lubczy. belarusinside.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-28)]. (ros.)

Encyklopedie internetowe (urban settlement in Belarus):

• PWN: 3934061