Lodowiec Szelfowy Larsena

Lodowiec Szelfowy Larsena
*Larsen Ice Shelf*
*Barrera de Hielos Larsen*
	; Półwysep Antarktyczny z Lodowcem Szelfowym Larsena w październiku 2011 roku
Terytorium	Antarktyda
Rodzaj	lodowiec szelfowy
Klasa lodowca	lodowiec szelfowy
Forma lodowca	grupowa
Typ czoła	regularne
Trend fluktuacji	dezintegracja
	Położenie na mapie Antarktyki Lodowiec Szelfowy Larsena
	Położenie na mapie Półwyspu Antarktycznego Lodowiec Szelfowy Larsena
	67°30′00″S 62°30′00″W
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lodowiec Szelfowy Larsena^[1] (ang. Larsen Ice Shelf, hiszp. Barrera de Hielos Larsen) – lodowiec szelfowy w północno-zachodniej części Morza Weddella, przylegający do Półwyspu Antarktycznego, od lat 90. XX w. ulegający stopniowemu rozpadowi pod wpływem zmian klimatycznych.

Szybkie fakty Terytorium, Rodzaj ...

Zamknij

Nazwany na cześć norweskiego kapitana Carla Antona Larsena (1860–1924), który w grudniu 1893 roku popłynął wzdłuż lodowca aż do szerokości 68°10'S.

Lodowiec Szelfowy Larsena przylega do wschodniego wybrzeża Półwyspu Antarktycznego^[2]. Na przestrzeni ostatnich 30 lat zaczął ulegać dezintegracji pod wpływem zmian klimatycznych^[3].

Pod koniec lat 80. XX w. Lodowiec Szelfowy Larsena rozciągał się od Prince Gustav Channel na północy po Cape Fiske na półwyspie Smith Peninsula na południu^[2]. Jego powierzchnia wynosiła wówczas 103 400 km²^[2]^[a]. Na lodowcu można było wyróżnić pięć głównych części: obszar w Prince Gustav Channel, obszar między Sobral Peninsula a Wyspą Robertsona – tzw. Larsen A, obszar między Wyspą Robertsona a Jason Peninsula – tzw. Larsen B, obszar między Jason Peninsula a Gibbs Ice Rise – tzw. Larsen C, obszar między Gibbs Ice Rise i Cape Fiske – tzw. Larsen D^[2]. Dodatkowo wyróżniano regiony Larsen Inlet i Seal Nunataks^[2].

Od połowy lat 40. XX w., kiedy zaczęto dokumentować zmiany, regresji uległ obszar w Prince Gustav Channel, podczas gdy Larsen A powiększał się do 1975 roku a Larsen B do 1995 roku^[2]. Wraz ze wzrostem temperatury pod koniec XX w., Lodowiec Szelfowy Larsena zaczął się kurczyć^[4]. Temperatura powietrza w regionie wzrosła od lat 40. XX w. o 2,5 °C, a temperatura wody Morza Weddella podniosła się o 0,32 °C od lat 70^[5].

Lodowiec przy Larsen Inlet uległ rozpadowi w okresie 1989–1992, a Larsen A i obszar w Prince Gustav Channel uległy dezintegracji na przestrzeni kilku tygodni w styczniu-lutym 1995 roku^[2]. W lutym-marcu 2002 roku od Larsena B oderwała się część na północ od Cape Disappoinment^[2], o powierzchni 3250 km²^[6]. W styczniu 2005 roku powierzchnia Lodowca Szelfowego Larsena zmalała o ok. 24% do ok. 78 515 km²^[2]^[b]

Larsen C zaczął pękać w pierwszych latach XXI wieku – pojawiła się szczelina, która najpierw rosła stopniowo, a potem bardzo szybko powiększyła się w ciągu jednego roku^[4]. W latach 2012–2017 rozwój szczeliny obserwowany był przy pomocy satelitów NASA i ESA^[4]. W lipcu 2017 roku satelita Sentinel-1 zaobserwował, że pęknięcie dotarło do krawędzi lodowca, oddzielając od niego wyspę lodową o powierzchni ok. 6000 km²^[7] (co stanowiło 12% powierzchni Larsena C)^[4]. US National Ice Center nazwało oderwany fragment A-68^[8], który wkrótce pod wpływem prądów, fal i wiatrów rozpadł się na dwie części – A-68A i A-68B^[9]. Encyklopedia Britannica podaje, że w 2017 roku powierzchnia Lodowca Szelfowego Larsena wynosiła 68 000 km²^[4].

Latem 2019/2020 sezonowe topnienie lodowca Larsen C trwało dłużej i było bardziej intensywne niż w jakimkolwiek sezonie letnim na przestrzeni ostatnich 40 lat^[10]. Ten rekordowy sezon przerwał trwający prawie dwie dekady trend zmniejszającego się topnienia i prawdopodobnie zapoczątkował proces „chudnięcia” lodowca wskutek utraty powietrza z firnu^[10].

Lodowiec Szelfowy Larsena i wybrzeże kontynentu, 2004 rok
Rozpad lodowca Larsen B – oderwany fragment o powierzchni ok. 3250 km²; dla porównania kontur stanu Rhode Island (pow. ok. 3150 km²), zob. Wellner et al. 2019 ↓
Fragmenty lodowca Larsen B utrzymywały się w zatoce do 2005 roku
Rosnąca szczelina w lodowcu Larsen C
Oderwanie się góry lodowej A-68 od lodowca Larsen C w lipcu 2017 roku
Larsen C i zachodni brzeg A-68 (w prawym górnym rogu)

Lodowiec został odkryty w grudniu 1893 roku przez norweskiego wielorybnika Carla Antona Larsena (1860–1924) podczas jego drugiej wyprawy na statku „Jason” w poszukiwaniu wielorybów na wodach Oceanu Południowego^[11]. „Jason” badał obszar na wschód od Półwyspu Antarktycznego, i dotarł na szerokość 68°10'S – najdalej na południe wzdłuż wschodniego wybrzeża Półwyspu Antarktycznego niż wówczas jakikolwiek inny statek^[12]^[13]. Lodowiec został nazwany później na cześć odkrywcy^[14].

[a]
Encyklopedia Britannica podaje, że początkowa powierzchnia lodowca wynosiła 86000 km², zob. Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
[b]
Encyklopedia Britannica podaje, że powierzchnia lodowca zmalała o ok. 40%, zob.Encyclopædia Britannica 2019 ↓.

[1]
Polska nazwa według Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: wykaz polskich nazw Antarktyki
[2]
de Angelis 2007 ↓, s. 585.
[3]
Etourneau et al. 2019 ↓.
[4]
Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
[5]
de Angelis 2007 ↓, s. 586.
[6]
Wellner et al. 2019 ↓.
[7]
Sentinel satellite captures birth of behemoth iceberg. Europejska Agencja Kosmiczna, 2017-07-12. [dostęp 2020-08-25].
[8]
Kathryn Hansen: A-68 Adrift. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
[9]
Kathryn Hansen: A Fracturing Berg in the Polar Night. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
[10]
Bevan et al. 2020 ↓, s. 6.
[11]
Mills 2003 ↓, s. 373.
[12]
Basberg 2007 ↓, s. 584.
[13]
Jonsgård i Tjernshaugen 2020 ↓.
[14]
SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Larsen Ice Shelf. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).

Bjørn Lorens Basberg: Larsen, Carl Anton. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic,. Taylor & Francis, 2007, s. 583–585. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
Suzanne Bevan, Adrian Luckman, Harry Hendon, Guomin Wang. 2020 Larsen C Ice Shelf surface melt is a 40-year record high. „The Cryosphere Discussions”, in review, 2020. DOI: 10.5194/tc-2020-130. (ang.).
Hernan de Angelis: Larsen Ice Shelf. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic,. Taylor & Francis, 2007, s. 585–586. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
Larsen Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-24] (ang.).
Johan Etourneau, Giovanni Sgubin, Xavier Crosta, Didier Swingedouw, Verónica Willmott, Loïc Barbara, Marie-Noëlle Houssais, Stefan Schouten, Jaap S. Sinninghe Damsté, Hugues Goosse, Carlota Escutia, Julien Crespin, Guillaume Massé, Jung-Hyun Kim. Ocean temperature impact on ice shelf extent in the eastern Antarctic Peninsula. „Nature Communications”. 10 (1), 2019. DOI: 10.1038/s41467-018-08195-6. (ang.).
Åge Jonsgård, Andreas Tjernshaugen: Carl Anton Larsen. W: Store norske leksikon. (norw. bokmål).
Larsen, Carl Anton. W: William James Mills: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003, s. 373–375. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
Julia S. Wellner, Ted Scambos, Eugene W. Domack, Maria Vernet, Amy Leventer, Greg Balco, Stefanie Brachfeld, Mattias R. Cape, Bruce Huber,Scott Ishman, Michael L. McCormick, Ellen Mosley-Thompson, Erin C. Pettit, Craig R. Smith, Martin Truffer, Cindy Van Dover, Kyu-Cheul Yoo. The Larsen Ice Shelf System, Antarctica (LARISSA): Polar Systems Bound Together, Changing Fast. „GSA Today”. 29 (8), August 2019. The Geological Society of America. DOI: 10.1130/GSATG382A.1. (ang.).

Jakub Małecki: Rozpad lodowców szelfowych Półwyspu Antarktycznego. [w:] glacjoblogia.wordpress.com [on-line]. 2015-05-20. [dostęp 2020-08-25]. (pol.).
National Snow and Ice Data Center (NSIDC): What happened to the Larsen Ice Shelf?. [w:] nsidc.org [on-line]. [dostęp 2021-12-30]. (ang.).
Andrzej Hołdys: Rekordowe temperatury na Antarktydzie. Biały Ląd się budzi?. [w:] www.polityka.pl [on-line]. 2020-02-20. [dostęp 2020-08-25]. (pol.).

[4] [a]
Encyklopedia Britannica podaje, że początkowa powierzchnia lodowca wynosiła 86000 km², zob. Encyclopædia Britannica 2019 ↓.

[8] [b]
Encyklopedia Britannica podaje, że powierzchnia lodowca zmalała o ok. 40%, zob.Encyclopædia Britannica 2019 ↓.

[KSNG-1] [1]
Polska nazwa według Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: wykaz polskich nazw Antarktyki

[CITEREFde_Angelis2007585-2] [2]
de Angelis 2007 ↓, s. 585.

[CITEREFEtourneau_et_al.2019-3] [3]
Etourneau et al. 2019 ↓.

[CITEREFEncyclopædia_Britannica2019-5] [4]
Encyclopædia Britannica 2019 ↓.

[CITEREFde_Angelis2007586-6] [5]
de Angelis 2007 ↓, s. 586.

[CITEREFWellner_et_al.2019-7] [6]
Wellner et al. 2019 ↓.

[:0-9] [7]
Sentinel satellite captures birth of behemoth iceberg. Europejska Agencja Kosmiczna, 2017-07-12. [dostęp 2020-08-25].

[:2-10] [8]
Kathryn Hansen: A-68 Adrift. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).

[:3-11] [9]
Kathryn Hansen: A Fracturing Berg in the Polar Night. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).

[CITEREFBevan_et_al.20206-12] [10]
Bevan et al. 2020 ↓, s. 6.

[CITEREFMills2003373-13] [11]
Mills 2003 ↓, s. 373.

[CITEREFBasberg2007584-14] [12]
Basberg 2007 ↓, s. 584.

[CITEREFJonsgårdTjernshaugen2020-15] [13]
Jonsgård i Tjernshaugen 2020 ↓.

[:4-16] [14]
SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Larsen Ice Shelf. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[b]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Lodowiec Szelfowy Larsena

Wikiwand in your browser!

Wikiwand in your browser!

Geografia

Historia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne